Reforma walutowa Grabskiego − seria reform ministra Władysława Grabskiego, która doprowadziła do ustabilizowania inflacji w Polsce a ostatecznie wprowadzenia złotego polskie w miejsce marki polskiej, między kwietniem a sierpniem 1924.
Wojna i jej skutki dla gospodarki Polski[]
Wojna 1920 spowodowała w Polsce dość poważne konsekwencje w postaci inflacji. Wydatki na prowadzone działania wojenne, zostały wyłączone z spod budżetu, co prowadziło do pogłębienia się deficytu w skarbie państwa. Zakończenie konfliktu w 1921, miało szansę zatrzymać spadek wartości realnej pieniądza polskiego. Inflacja stała się jawna dzięki uwolnieniu cen i zniesieniu reglamentacji towaru. Zaczęto również drukować walutę ponad deficyt. Rząd traktował ówczesną sytuacje jako napędzającą koniunkturę. Co prawda malały płacę najemnych pracowników ale zmniejszało się bezrobocie.
Próby reform[]
Ministrowie skarbu w tym okresie chcieli zrównoważyć budżet poprzez zmniejszenie wydatków a zwiększenie dochodów państwa. Po drugie zamierzano uzyskać pożyczkę zagraniczną, aby zrealizować to szybciej. Ostatecznie aby wyeliminować inflację, postanowiono wprowadzić nową walutę w miejsce marki polskiej.
Za czasów ministra Jana Kantego Steczkowskiego (listopad 1920 roku - czerwiec 1921 roku), ministerstwo skarbu starało się bezowocnie uzyskać pożyczkę a za Jerzego Michalskiego (wrzesień 1921 roku - czerwiec 1922 roku) pojawiły się próby ożywienia gospodarczego poprzez zmiany długości czasu pracy i podniesienie podatków, co spowodowało protesty lewicowej strony sceny politycznej.
Za Zygmunta Jastrzębskiego (lipiec 1922 roku - styczeń 1923 roku) zerwano natomiast z koncepcją pożyczki zewnętrznej i zamierzano ją nominować w markach i przyszłych złotych.
Kolejnym ministrem skarbu zostaje Władysław Grabski. Skupia się on głównie na wyeliminowaniu deficytu budżetowego. Równowagę osiągnąć zamierzał poprzez zmniejszenie wydatków wojskowych i zlikwidowanie dotacji dla kolei. Zwaloryzował również podatki. Były one naliczane według złotego miernika opartego na indeksie cen hurtowych, w przeciwieństwie do poprzednich, liczonych według ceny nominalnej.
Gdy ministrem zostaje , Hubert Ignacy Linde, co prawda przeprowadza przez parlament, przygotowaną przez poprzednika ustawę o podatkach majątkowych, jednak zbytnie podwyższenie przez sejm, planowanej kwoty dochodów, doprowadza do uczynienia wpływów mniej realnymi. Ustawa ta głównie dotknęła rolnictwo, gdzie technicznie ściąganie podatku było utrudnione.
W październiku 1923 roku, za ministra skarbu Władysława Kucharskiego dochodzi do rekordowej hiperinflacji, 360% miesięcznie. Wywołał on ją z powodu bierności w polityce wewnętrznej i bezskutecznym próbom uzyskania pożyczki zagranicznej. Doprowadziło to do napięć społecznych, których kulminacją były wydarzenia krakowskie w listopadzie 1923 roku.
Reforma gospodarcza Grabskiego[]
Już wcześniej Władysław Grabski, jako minister skarbu, w rządzie między innymi Władysława Sikorskiego i Wincentego Witosa, próbował, z pewnymi sukcesami, wprowadzisz swój zamysł reform w życie. Gdy uzyskał możliwość utworzenia swojego rządu po raz drugi i otrzymał z rąk sejmu specjalne uprawnienia do tworzenia ustaw, wprowadził w życie szereg swoich pomysłów na sanację skarbu. 10 lutego 1924 roku, wycofał się z prób poprzednika, co do uzyskania pożyczki zagranicznej na bardzo niekorzystnych warunkach.
Reforma skarbowa[]
50 marek polskich z 1917 roku. Spłata ich była gwarantowana przez Rzeszę Niemiecką.
Rząd skupił się na podwyższeniu niektórych podatków bezpośrednich, wprowadzeniu podatku od nieruchomości i podniesieniu podatku od dochodów z pracy najemnej. Wprowadzono tez nową opłatę od nieruchomości. Zorganizowano też kilka monopoli fiskalnych. Spowodowało to unifikacje kraju czyli wyrównanie kosztów produkcji i zlikwidowanie dotychczasowych po zaborczych nierówności. Z drugiej strony ograniczono dofinansowanie kolej. Zredukowano wydatki administracyjne poprzez zwolnienie 29 tysięcy pracowników państwowych.
Reforma bankowa i walutowa[]
Przez interwencje na rynku giełdowym, w styczniu 1924 roku, ustabilizowano kurs marki na poziomie 9 mln za dolara. Zliberalizowano również przepisy dewizowe. Dzięki temu zwiększono skup obcej waluty od obywateli i powiększono zasoby w skarbie państwa. Ostatecznie udało się wyeliminować nadmierną emisję pieniądza, która wcześniej służyła do łatania dziury budżetowej.
W styczniu 1924 roku rozpoczyna się również organizacja Banku Polskiego, który rozpoczyna 28 kwietnia, emisję nowej waluty- złotego. Złoty został zrównany z frankiem szwajcarskim. Kurs osiągnął 5,18 złotego za jednego dolara. Stare marki wymieniano natomiast w relacji 1,8 mln za 1 złotego.
Nowa waluta była emitowana w tak zwanym "złotym standardzie". Pokrycie jego gwarantowało złoto i waluty obce, które można było wymienić na złoto. Pokrycie nie mogło być mniejsze niż 30%. Marka na rynku była jeszcze do lipca 1924 roku.
Ostatecznie skonsolidowano również bankowość państwową. Wzmocnił, osłabione inflacją, banki państwowe. Miały one skupić się na kredytach długoterminowych w celu odbudowy państwa.
50 złotych polskich w 1929 roku. Wydawane już przez Bank Polski.
Skutki reformy[]
Polska za zatrzymanie inflacji płaciła pogorszeniem koniunktury i wzrostem bezrobocia. Był to typowy kryzys postablizacyjny. Starano się to łagodzić poprzez system zasiłków dla bezrobotnych i prawną ochronę lokatorów.
W lipcu 1924 roku, wprowadzono 10-godzinny dzień pracy w hutnictwie górnośląskim w celu poprawy rentowności. Obniżono też płacę w przemyśle włókienniczym. Natomiast przemysł naftowy, mimo prób rządu, uniknął redukcji zarobków.
W 1924 roku pojawił się również nieurodzaj, co zmusiło rząd do importu żywności na olbrzymią skalę co załamało bilans handlowy i spowodowało osłabienie waluty poprzez odpływ dewiz.
Mimo tych rzeczy w sejmie utrzymywał się optymizm. Szczodrze planowano budżet i na dużą skalę kredytowano przedsięwzięcia przez Bank Polski.
Władysław Grabski wraz z współpracownikami w 1925 roku.
W 1925 roku pojawiły się problemy z ściąganiem podatku majątkowego, co podkopało równowagę budżetu. Uzyskano szereg pożyczek zagranicznych jednak kapitał międzynarodowy był pełen rezerwy. W tym roku również wygasły zobowiązania traktatowe nałożone na Niemcy, do stosowania w handlu z państwami Ententy, klauzuli najwyższego uprzywilejowania. Rzesza Niemiecka rozpoczęła wojnę celną z Polską.
Ostatecznie 25 lipca 1925 roku z powodu zachwiania się kursu złotego, Bank Polski ogłosił decyzję o zawieszeniu wymienialności polskiej waluty na obce. 28 lipca z tego powodu załamał się kurs. Z powodu zbyt dużej interwencji banku centralnego, 3 września 1925 roku rozpoczął się kryzys bankowy. Gabinet Grabskiego próbował przeciwdziałać skutkom, jednak ani Sejm nie uchwalił ustaw zaproponowanych przez rząd, ani też prezes Banku Polskiego nie chciał współpracować z Grabskim. Z powodu tych wydarzeń, 13 listopada 1925 roku, rząd podał się do dymisji.
Ostatecznym skutkiem kryzysu był przewrót majowy.
Zobacz także[]
- Zamieszki krakowskie 1923 roku
- Wojna celna między Polską a Niemcami
- Przewrót majowy
Bibliografia[]
- Wojciech Morawski: Władysław Grabski – polityk, mąż stanu, reformator Warszawa: Narodowy Bank Polski, 2004.