Zoltán Fábián

Ten artykuł został napisany w sposób nieobiektywny. Możesz pomóc Historia Wiki rozbudowując ją!

Zoltán Fábián - fot: Wikipedia Roland Antoniewicz - do wolnej publikacji

Zoltán Fábián, jako twórca książek fantastyczno-naukowych A. F. Bian (ur. 30 stycznia 1926 w Nyíregyháza, zm. 2 maja 1983 w Szentendre) - węgierski poeta, pisarz, dziennikarz, polonofil, laureat nagrody państwowej im. Attila József (1952), oraz nagrody CRZZ (1974). W latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia należał do nowego pokolenia twórców literackich.

Przepadał za Polską i Polakami, a potem za Solidarnością. Kulminacyjnym punktem tej żywiołowej przyjaźni był napisany po węgiersku wiersz z polskim tytułem Żal, opublikowany w zbiorze Íme, Európa (Oto Europa). Jako jeden z członków kierownictwa Związku Literatów Węgierskich, Zoltán Fábián bardzo szybko nawiązuje przyjaźń z opozycyjnymi literatami, dziennikarzami, twórcami i uczonymi węgierskimi – zapalonymi polonofilami: Grácia Kerényi,Ottília Solt, János Elbert, Roland Antoniewicz, Dénes Csengey, Péter Kuczka, Tibor Pethő, Endre Kovács, Gyula Antalffy, Klára Fehér, Gábor Antal, dr.József Antall, György Krassó, István Simon, Mihály Váci, Gábor Bódy i inni, z którymi do śmierci przyjaźni się.

Niedoszły księgowy, kompozytor i dziennikarz

książki Zoltána Fábiána . kollaż Rolanda Antoniewicza do wolnej publikacji

Zoltán Fábián pochodził z najbiedniejszego i najbardziej zacofanego skrawka Węgier — stolicy województwa Szabolcs-Szatmár: miasta Nyíregyháza. Chciał zostać kompozytorem i w tym celu przyjęty został na Akademię Muzyczną im. Fr. Liszta w Budapeszcie, gdzie przez kilka lat zapalczywie studiował, ale w końcu został dziennikarzem. Od 1950 r jego wiersze i opowiadania publikują czasopisma Csillag, Új Hang i Irodalmi Újság. W swoich dziełach w sposób realistyczny pisze przeważnie o przemianach w życiu chłopów oraz o młodzieży przeprowadzającej się ze wsi do dużych miast. Jego najbardziej płodnym okresem literackim są lata do 1970 r, bo jako funkcjonariusz Związku Literatów Węgierskich, na pisanie miał już coraz mniej czasu. W latach 1950-1953 pracuje jako księgowy i statystyk w najróżniejszych przedsiębiorstwach budowlanych, a w latach 1953-1957 oraz od 1970 r do śmierci jest sekretarzem Związku Literatów Węgierskich (Magyar Írószövetség).

Motorem ruchu obozów czytelniczych

Serdeczna dedykacja Zoltána Fábiána dla Rolanda Antoniewicza w książce "Oto Europa" - do wolnej publikacji

Jako sekretarz Związku Literatów Węgierskich, Zoltán Fábián sercem i duszą popierał wszelkie ruchy czytelnicze i był inicjatorem ruchu obozów czytelniczych, który na Węgrzech aż do upadku komuny był bardzo popularny. Bardzo chętnie chodził na spotkania z czytelnikami, odbywał prelekcje i rozmowy, których celem było umocnienie wiary w przyszłość, niekoniecznie związaną z internazistowską dyktaturą. Jeździł nie tylko po całych Węgrzech, ale nawet do ościennych demoludów, zamieszkałych przez węgierską mniejszość. Od niego pochodzi bardzo popularne na Węgrzech, używane już od ponad 40 lat pojęcie lélekpendítés, które w polskim tłumaczeniu brzmi hartowanie duszy, krzepienie duszy. To on jest autorem metafory: my, ludzie jesteśmy tacy jak góra lodowa, której 9/10 części znajduje się pod wodą, a tylko nieznaczny czubek jest widoczny. Podkreślał wówczas, że: obozy czytelnicze potrzebne są do tego, ażeby z olbrzymiej góry lodowej widoczna była coraz większa jej część! A niezwykle koniecznym do tego jest hartowanie, pokrzepianie duszy. W celu zwiększenia skuteczności i zasięgu ruchu czytelniczego, w 1969 r na wniosek red. Tibor Pethő — redaktora naczelnego półopozycyjnego dziennika Magyar Nemzet, opozycyjnego wiceprezesa, zostaje członkiem prezydium Patriotycznego Frontu Ludowego i sekretarze ruchu Olvasó népért (czytający lud). Czynnie pomogał powstanie pierwszego obozu czytelniczego w organizacji czytelników z miasta Hatvan, gdzie potem bardzo chętnie powracał.

Wczesna działalność literacka

Przepadał za Polską, za Polakami, za Solidarnością...

Wczesną dzia

łalność literacką Zoltána Fábiána napiętnował schematyzm ówczesnego okresu. Przede wszystkim pierwsze jego książki odzwierciedlają najbardziej ten prąd literacki: Utak (drogi, 1952), Hegedűszó (dzwięk skrzypiec ,1956). Ale jeszcze w natępnych dziełach z tudem znajduje wyjście z labiryntu schematyzmu w kierunku odpowiedniego przedstawiania proporcji między formą, myślą i wyrażeniem. Świat jego ówczesnych nowel i opowiadań przeważnie obraca się wokół konfrontacji przeszłości i teraźniejszości (Egy ítélet, Hídon), względnie pojawia się w powierzchownym przedstawianiu kilku zjawisk (Az ellenőr, Telefonnál). Na sposób jego pisania wielki wpływ mieli węgierscy pisarze ludowi, jak Pál Szabó, Péter Veres i József Darvas. Dopiero w latach sześćdziesiątych udało się jemu stworzyć swój własny głos, przez co jak gdyby od nowa rozpoczął swoją działalność literacką. Ilość czytelników zaczęła wzrastać, spadła ilość remitendy.

Lord literatury fantastyczno-naukowej popularyzującej naukę

Jedna z powieści Zoltána Fábiána, zadedykowana swojemu przyjacielowi Rolandowi Antoniewiczowi - do wolnej publikacji

Zoltána Fábiána tak bardzo pasjonowało zagadnienie popularyzacji nauki i techniki, że dał pokusić się znanemu węgierskiemu astronomowi Prof.dr. György Kulinowi (Q. G. Lyn), z którym pod pseudonimem A. F. Bian wspólnie napisał trzy bardzo interesujące i poczytne powieści fantastyczno-naukowe: Üzen a nyolcadik bolygó (sygnał z ósmej planety), Az ellentmondások bolygója (planeta antagonizmów), Aster. Przez pisanie powieści fantastyczno-naukowych, Zoltán Fábián jako czołowy funkcjonariusz Związku Literatów Węgierskich, zamierzał storpedować niczym nieumotywowaną niechęć władz i krytyki do tego gatunku literackiego. Ale pasjonowały jego teoretyczne zagadnienia związane ze skutkiem nawiązania kontaktu z obcymi cywilizacjami i podkreśenie faktu, że niedoskonałe społeczeństwa ludzkie na Ziemii nie są jeszcze do nich odpowiednio przygotowane.

Działalność literacka po Rewolucji 1956 r

Jego książki publikowane po 1956 r charakteryzują już znaczny zwrot w twórczości. „Dla mnie tych siedem lat to okres doświadczeń i zmiany głosu“ — pisze w 1965 r, zaczynając od opublikowanej w 1958 r książki Íme, Európa (oto Europa). Ale Zoltán Fábián zmienił również gatunek literacki: Íme, Európa to liryczny dziennik z podróży (Béla Pomogáts nazywa powieścią eseistyczną), w której zebrał swoje wrażenia z podróży po Europie, które w latach 1956-1957 odbył jako sekretarz Związku Literatów Węgierskich. W tekst dziennika miejscami wplątał nowelę, z czego powstała swoista mieszanka estetyczna. Poprzez przedstawienie Pragi, Warszawy, Londynu, Helsinek, Paryża i Wiednia, wskazuje na jedność kulturalną Europy poprzez współoddziaływanie na siebie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Przez to książka ta awansowana jest do przewodników, ale posiada jeszcze inne wartości, o których ówcześni krytycy ze zrozumiałych powodów nie mogli pisać: Zoltán Fábián śmiało i otwarcie wyraża swoją tęsknotę za jednolitą i wspólną Europę bez granic, czego niestety nie mógł dożyć. Jednak najbardziej wzrusza się pisząc o losach wojennej i powojennej Polski, która stała się jego dozgonną miłością.

Działalność propolska i opozycyjna

Roland Antoniewicz (z lewej) i Zoltán Fábián (z prawej) w Leányfalu w latach siedemdziesiątych. -fot. żony Rolanda Antoniewicza do wolnej publikacji

W 1970 r dzięki sportowcowi Lajos Kizmann, ziomkowi z niedalekiego od stolicy województwa Nyíregyháza — miasteczka Kisvárda, poznaje i zostaje przyjacielem Rolanda Antoniewicza, biorąc udział w organizowaniu kategorycznie zabronionego przez bezpiekę i władze partyjne Towarzystwa Przyjaźni Węgiersko-Polskiej, wciągając do tej pracy poetów Mihály Váczi oraz István Simon, którzy w równie tajemniczy sposób umierają jak on sam. Kiedy bezpieka udaremnia dalszą działalność organizacyjną, Zoltán Fábián za poradą Rolanda Antoniewicza wypiera się przyjaźni. Spotykają się już nie w gmachu związku literatów na przeciwko Ambasady PRL w Budapeszcie na rogu ulicy Bajza i aleji Gorkij fasor (dzisiaj Városligeti fasor), a w jego domku rodzinnym w Leányfalu w Zakolu Dunaju. Podczas kiedy Zoltán przepada za Polską i Polakami, żona Maria za Ormianami. Przyczyną tego był fakt, że za poradą Rolanda Antoniewicza, corocznie wyjeżdała do sowieckiej Armenii z powodzeniem leczyć swoje najróżniejsze dolegliwości. Przy okazji przywoziła dla Rolanda niedostępne tutaj książki i czasopisma ormiańskie.

Kartka pocztowa z serdecznymi życzeniami od Zoltána Fábiána do Rolanda Antoniewicza - do wolnej publikacji

Pod koniec lat siedemdziesiątych i początku osiemdziesiątych bardzo często jeździ do Polski, gdzie jego przyjaciel Roland Antoniewicz, przedstawia jego najróżniejszym opozycjonistom, działaczom kościelnym, Solidarności i KOR. Zoltán Fábián spotyka się z ks.ks. Jerzy Popiełuszką i Henrykiem Jankowskim, z krakowskimi działaczami opozycyjnymi i z literatami zbytnie nie sympatyzującymi z komuną. Fakt ten wywołał wściekłość węgierskiej bezpieki, która bez namacalnych dowodów, oficjalnie nie mogła oskarżać takiego członka kierownictwa Związku Literatów Węgierskich i Patriotycznego Frontu Ludowego, którego pierwszoplanowym zadaniem było właśnie nawiązywanie kontaktów zagranicznych przede wszystkim z bratnimi organizacjami. Pojawienie się w jego biurze symboli solidarnościowych doprowadziło do tajnego mordu, sfingowanego jako wypadek samochodowy. Przejechano jego na 20 metrów szerokiej zebrze, łączącej stację końcową Budapeszteńskiej Koleji Dojazdowej (BHÉV) w Szentendre z chodnikiem prowadzącym do centrum miasta i przystanku autobusu do Leányfalu.

(Na podstawie książki Rolanda Antoniewicza: Koryfeusze węgierskiej komuny i ich wrogowie.- wspaniałego polsko-języcznego abecadła biograficznego, ilustrowanego wieloma zdjęciami i dokumentami, od ponad 20 lat oczekującego na wydanie i wydawcę.)

Dzieła

• M. Utak (opowiadania, Budapest, 1952);
• Hegedűszó (opowiadania, Bp., 1956);
• Íme, Európa! (opowiadania i wrażenia z zagranicznych podróży, Budapest, 1958);
• Három kiáltás (opowieści i nowele, Budapest, 1961);
• Ítélet (powieść, Budapest, 1961);
• Déltől hajnalig (scenariusz filmowy oraz nowele, Bp., 1965);
• Mesterek és kapcsolatok (wspomnienia, Bp., 1981);
• Üzen a nyolcadik bolygó (powieść fantastyczno-naukowa, współautor Prof.dr.György Kulin, Budapeszt, 1966);
• Az ellentmondások bolygója (powieść fantastyczno-naukowa, współautor Prof.dr.György Kulin, Budapeszt, 1969);
• Aster (powieść fantastyczno-naukowa, współautor Prof.dr.György Kulin, Magvető Könyvkiadó, Budapeszt, 1971).
• A vizipálma (opowieści i nowele), Kozmosz Könyvek, Budapest 1977, ISBN 963-211-142-7

Literatura źródłowa

• Fábián Zoltán Emlékszám. Bata Imre, Csák Gyula, Czine Mihály, Földeák Iván, Katona Béla, Szabó Éva írásai (Új Aurora, 1983. 3. sz.);
• Lőkös István, Varga Csaba: Búcsú Fábián Zoltántól (Napjaink, 1983. 6. sz.);
• Mocsár Gábor: Fábián Zoltánról (Tiszatáj, 1983. 7. sz.);
• Fehér Klára: Fábián Zoltánról (Élet és Irodalom, 1983., 19. sz.);
• Székelyhidi Ágoston: Fábián Zoltán (Alföld, 1983. 7. sz.);
• Antall István: Fábián Zoltán. emlékezete (Új Aurora, 1986. 1. sz.);
• Antal Miklós: Emléksorok Fábián Zoltánról (Pedagógiai Műhely, 1986. 2. sz.);
• Futaki László: Fábián Zoltán Emlékülés Nyíregyházán (Könyvtáros, 1987. 1. sz.);
• Az irodalom „mindenese” Fábián Zoltán (Antal Miklós, Gyurkovics Tibor, Katona Béla írásai, Olvasó Nép, 1988. 1. sz.).
• Szi. Bihari Sándor: A hat nap és a hetedik; Kérés (B. S.: Summa, Vál. és új versek, Bp., 1988).
• MAGYAR ÉLETRAJZI LEXIKON 1000–1990, Javított, átdolgozott kiadás, Főszerkesztő: Kenyeres Ágnes (http://mek.oszk.hu/00300/00355/html/) Arcanum Adatbázis Kft., Budapest 2001
• http://www.olvasotabor.hu/tortenet_fabian_zoltan_olvasotabor
• https://sites.google.com/site/scifitort/iroportrek/fabian-zoltan
• A MAGYAR IRODALOM TÖRTÉNETE, Akadémiai Kiadó, Budapest 1964-1966