Antal Végh

Ten artykuł został napisany w sposób nieobiektywny. Możesz pomóc Historia Wiki rozbudowując ją!

Antal Végh — fotografia ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

Antal Végh (ur. 1933, zm. 2000) – węgierski pisarz, dziennikarz, socjograf, felietonista, polityk sportowy i trener piłki nożnej, nowelista i powieściopisarz, polonofil, zięć Józsefa Darvasa, przyjaciel Rolanda Antoniewicza.

Biografia

Jedna z książek zadedykowanych dla swojego przyjaciela Rolanda Antoniewicza

Tablica pamiątkowa na ścianie domu Antala Végha przy ulicy Lipótmezei

Grób Antala Végha na cmentarzu Farkasrét

Antal Végh

Urodził się na wschodzie Węgier w Jánkmajtis 14 października 1933 r w wielodzietnej rodzinie chłopskiej, chociaż między przodkami po mieczu było wielu nauczycieli wiejskich. Po ukończeniu szkoły powszechnej, w 1945 r rozpoczął naukę w gimnazjum w pobliskim Szatmárnémeti (obecnie Satu-Mare), ale kiedy miasto przyłączono do Rumunii, dzieci węgierskie wyrzucono ze szkoły. W ten sposób trafił do kalwińskiego gimnazjum w Debreczynie, gdzie w 1951 r otrzymał świadectwo maturalne. Wkrótce przeprowadził się do miasteczka Újfehértó, gdzie od 1952 r zaczął pracować jako nauczyciel niewykwalifikowany. Od tej chwili, aż do wybuchnięcia Rewolucji 1956 roku, nauczał historię w różnych szkołach podstawowych. W dniu 4 listopada razem z innymi został aresztowany przez bezpiekę „za udział w kontrrewolucyjnym buncie”, ale ponieważ nic nie potrafiono jemu dowieść, na pół roku został internowany.

Po wyjściu na wolność, zapisał się do Wyźszej Szkoły Pedagogicznej w Eger przy pracy dalej uczył się. Tu w 1963 r ukończył kierunki hungarystyki i historii. Stąd wrócił do Nyíregyháza, gdzie został profesorem gimnazjum im. Pála Vasváriego. Jeszcze podczas studiów przesłał swoje dzieła do gazety Kelet Magyarország, gdzie gorąco zachęcono jego do kontynuowania pisania. Rozentuzjazmowany tym, spisał sobie ponad sto pomysłów i tematów, z których w ciągu lat narodziły się potem powieści, nowele, scenariusze, dramaty i pisma socjograficzne. W 1962 roku przeprowadził się do Budapesztu i od tego czasu był literatem - wolnym strzelcem. Zaczął uczęszczać do Ośrodka Informacji Kultury Polskiej (OIKP - po upadku komuny znów Instytut Polski), gdzie pasjonowała jego polska literatura, film i plastyka zajmująca się problemami wiejskimi. Przepadał za Władysławem Reymontem, Marią Konopnicką i Elizą Orzeszkową. W 1967 r tu poznał Rolanda Antoniewicza, a później również jego ojca Zdzisława, z którymi do końca życia przyjaźnił się. Za ich pośrednictwem zaprzyjaźnił się z niegdysiejszymi kierowniczymi działaczami Narodowej Partii Chłopskiej (Nemzeti Parasztpárt - NPP) — László Nánásim i Tiborem Pethő. W 1970 r przyłączył się do akcji Rolanda Antoniewicza założania rozwalonego później przez bezpiekę Towarzystwa Przyjaźni Węgiersko-Polskiej, deklarując członkowstwo założycielskie i przedstawiając Rolanda swoim przyjaciołom, literatom pochodzącym ze Wschodu Węgier — Istvánowi Simonowi, Mihályowi Váci i Zoltánowi Fábiánowi.

W 1963 r opublikował swój pierwszy tom opowiadań pt „Korai szivárvány” (Przedwczesna tęcza) oraz powieść pt „Kékszemű élet” (Błękitnookie życie), zdobywając roczne stypendium Stwarzyszenia Literatów Węgierskich. W międzyczasie przez sześć lat był trenerem piłkarskim klubu DVSC (Debreceni Vasutas Sport Klub — Debrczyński Kolejowy Klub Sportowy) w Debreczynie, a później Mányi Torna Klub (MTK) w Mány (1981-1982). W 1974 roku opublikował sociograficzny esej pt „Miért beteg a magyar futball?” (Dlaczego węgierski futbol jest chory?), który wstrząsając całymi Węgrami, wywołał olbrzymią falę dyskusji i zmusił Węgrów do zajęcia stanowiska, wypowiedzenia się na ten temat, który szczerze nakreślając, drobiazgowo przedstawił problemy oraz zagadnienia oczekujące na rozwiązanie. Opublikował jeszcze kilka książek na temat futbolu, a także kilka książek kucharskich z receptami chłopskimi ze Wschodnich Węgier. Jego książki o tematyce sportowej, przede wszystkim o futbolu, zajmujące się kontrowersyjnymi zjawiskami i anomaliami, wywołały olbrzymie skandale, które dotkliwie dały się we znaki blisko związanym ze sportem czy futbolem około rządowym grupom, naruszając ich interesy. Z powodu niezbyt kosmetykowanych wypowiedzi i stwierdzeń, niejeden raz stanął przed sądem, gdzie „swoi sędziowie” komuny rozprawiali się z nim, wlepiając mu grzywny i tym samym wywołując nowe skandale. Był jednem z najpłodniejszych pisarzy węgierskich lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, zdobywających setki tysięcy czytelników i kibiców, ale także i wrogów — przede wszystkim w szeregach przestępczej masonerii partyjnej. W swoich dziełach z wiarygodnością socjologa i folklorysty uwiecznił zwyczaje ludowe swojej ziemii rodzinnej — komitatu (województwa) Szatmár, malując realistyczny obraz zmian w życiu chłopstwa. Jego uczulenie socjologiczne chodziło w parze z nadzwyczajną obcesową ciekawością, twardo ostrzegając o zacofaniu niektórych okręgów kraju i warstw społecznych, oraz o problemach nurtujących zmieniającą się wieś. W swojej powieści „Könyörtelenül” (Bezlitośnie, 1986) opracował historię dramatu uczniów szkoły średniej w Balassagyarmat, którzy w 1973 roku stali się zakładnikami dwóch młodych terrorystów — dzieci miejscowych kacyków komuny, powieść tą w 1989 roku zekranizował reżyser Gyula Gazdag pod tytułem „Túsztörténet” (Historia zakładników).

W okresie Solidarnościowym Antal Végh nie tylko gorąco pasjonował się przemianami politycznymi w Polsce, ale także pomagał w przemycaniu do Polski, dla Solidarności pomocy zachodniej, współpracując na tym polu z Grácią Kerényi, Rolandem Antoniewiczem i ich przyjaciółmi. Bezpieka znała tą jego działalność, ale nie śmiała represjonować jego z powodu „bardzo wysokich powiązań” — z wysoko postawionymi opozycyjnymi ludźmi reżymu Janosza Kadara. Wykazał także bardzo znaczną działalność organizacyjną życia literackiego Węgier: w 1989 r powołał do życia wydawnictwo Új Idő Kiadó, które między innymi wydawało niezależne czasopismo literacko-społeczne „Új Idő”, ale z braku mecenatury państwowej, po trzech latach „interes” ten splajtował. Od 1989 r do śmierci był redaktorem naczelnym czasopisma „Új idő”. W międzyczasie w 1990 r Végh razem z innymi założył Független Magyar Írók Szövetsége (Związek Niezależnych Literatów Węgierskich), a potem w 1992 r Światowy Demokratyczny Związek Węgrów (Magyarok Demokratikus Világszövetsége), którego był sekretarzem generalnym. Zmarł w Budapeszcie 19 grudnia 2000 roku, podobnie do jego przyjaciela Rolanda Antoniewicza, niedoceniony został przez nowe władze, wikłające się w małostkowe rozgrywki polityczne i zupełnie zapominające przy tym o tych „cichociemnych” wrogach komuny, którzy chyba najwięcej zdziałali w interesie jej upadku.

• Na podstawie książki Rolanda Antoniewicza: Koryfeusze węgierskiej komuny i ich wrogowie

Nagrody

• Nagroda Państwowego Funduszu Kulturalnego (1981)

Dzieła

• Korai szivárvány (Przedwczesna tęcza, 1963)
• Kékszemű élet (Błękitnookie życie, 1963)
• Nyugtalan homok (Niespokojny piasek, 1965)
• Ár és iszap (Nurt i muł, 1968)
• Csillagösvényen (Na szlakach gwiezdnych, 1969)
• Bekötőút (Boczna droga, 1969)
• Aranyalma (Złote jabłko, 1971)
• Egyedül a kastélyban (Sam w zamku, 1971)
• Erdőháton, Nyíren (W Erdőhát i w Nyír, 1972)
• Északi utakon (Na północnych szlakach, 1973)
• Miért beteg a magyar futball? (Dlaczego węgierski futbol jest chory?, 1974)
• Galamb és béka (Gołąb i żaba, 1975)
• Ökörsirató (Opłakiwanie woła, 1975)
• Színvallatás (Odsłanianie swojego prawdziwego oblicza, 1975)
• Jégzajlás (Ruszenie lodów, 1977)
• A leltár (Remanent, 1977)
• Száz szatmári parasztétel (Sto chłopskich potraw z Szatmár, 1978)
• Az almafákat évente kell metszeni (Jabłonie co roku trzeba przycinać, 1979)
• Kilencven perc (Dziewięćdziesiąt minut, 1979)
• Akkor májusban esett a hó (Wtedy w maju padał śnieg, 1979)
• Imádság a vadlibákért (Modlitwa za dzikie gęsi, 1980)
• Nyugati utakon (Na zachodnich szlakach, 1980)
• Ha az Isten Nyulat adott… (Jeżeli Pan Bóg dał Królika..., 1981)
• Szép volt, fiúk! (Fajnie było, chłopaki!, 1981)
• Több nap, mint kolbász (Więcej, jak kiełbasa, 1982)
• Terülj, asztalkám (Stoliczku bakryj się, 1983)
• Vándorbot (Wędrowny kij, 1984)
• Forgatás (Zdjęcia filmowe, 1985)
• Kenyér és vászon (Chleb i płótno, 1986)
• Gyógyít(6)atlan? (Nieuleczalna (szóstka)?, 1986)
• Könyörtelenül (Bezlitośnie, 1986)
• Mit ér az ember hit nélkül? (Ile wart jest człowiek bez wiary?, 1987)
• Az utolsó konzílium (Ostatnie konsylium, 1987)
• Helyőrség az isten háta mögött (Garnizon za plecami Pana Boga, 1988)
• De mi lesz a harangokkal? (No ale co będzie z dzwonami?, 1988)
• Hortobágyi mesterségek (Zawody z Hortobágy, 1988)
• Akkor is, ha egyedül maradok (Również wtedy, jak pozostanę sam, 1988)
• A galambház (Gołębnik, 1990)
• Ölbeülni? Dorombolni? (Usiąść na kolanach? Mruczeć?, 1992)
• Móricz Zsigmond szekerén (Na furmance Zsigmonda Móricza, 1992)
• (Csurka ) István a király? (Król István (Csurka)?, 1993)
• Fekete szivárvány (Czarna tęcza, 1996)
• Nincs béke az almafák alatt (Nie ma pokoju pod jabłoniami, 1996)
• Ötkarikás szemmel (olimpiai napló) (1996)
• Miért nem szeretem Varga Zoltánt, (Dlaczego nie libię Zoltána Vargę?, 1997)
• Miért nem szeretem Horn Gyulát? (Dlaczego nie lubię Gyulę Horna?, 1997)
• Azt mondta, hogy igyi szudá (Powiedział, że idzi sjuda, 1998)
• Kruzlics engem úgy segéljen (Jak Kruzlicsa kocham, 1999)
• Korkép (Mi újság a Fradinál?) (1999)
• Megmondom őszintén (politikai arcképcsarnok) (Powiem szczerze [pantenon polityczny], 1999)
• Fehérgyarmat tangót jár (2000)
• Miért vesztettek Puskásék? (2000)
• Megfigyeltem (Zaobserwowałem, 2000)
• Hol jártál, mikor az ég zengett? (Gdzieś ty był, kiedy grzmiało niebo?, 2001)
• Gyémánthó (válogatott novellák) (Diamentowy śnieg - wybrane nowele, 2001)
• Vadrózsa (válogatott novellák) (Dzika róża - wybrane nowele, 2002)

Adaptacje filmowe i telewizyjne jego dzieł

• Kilencven perc (Dziewięćdziesiąt minut, 1979) — film telewizyjny w reżyserii Sándora Szalkaiego (1979)
• Kilencven perc (Dziewięćdziesiąt minut) — Sándor Szalkai napisał również scenariusz filmu fabularnego na podstawie tej powieści, chcąc go zrealizować wspólnie z Rolandem Antoniewiczem, ale decydenci kulturalni komuny wyrazili ostry sprzeciw.
• Könyörtelenül (Bezlitośnie, 1986) — „Túsztörténet” (Historia zakładników) — film fabularny Gyuli Gazdaga (1989)

Materiały źródłowe

• http://www.muvesz-vilag.hu/irodalom/visszatekinto/489
• http://www.stop.hu/kultura/75-eves-lenne-a-vegh-antal/395146/
• http://www.many.hu/index.php?oldal=586
• Roland Antoniewicz: A parancs megölni - titokzatos gyilkosságok országszerte (Rozkaz: zabić - Tajemnicze morderstwa po całym kraju) - o mordowaniu węgierskiej opozycji - polonofilów) - wspaniałe węgiersko-języczne dzieło ilustrowane setkami zdjęć i dokumentów, od ponad 20 lat oczekujące na wydanie i wydawcę.
• Roland Antoniewicz: A bolsevik gestapo szorításában I-II (W mackach bolszewickiego gestapo I-II - wspomnienia) - wspaniałe obszerne węgiersko-języczne dzieło ilustrowane tysiącami zdjęć i dokumentów, od ponad 20 lat oczekujące na wydanie i wydawcę.
• Roland Antoniewicz: Koryfeusze węgierskiej komuny i ich wrogowie.- wspaniałe polsko-języczne abecadło biograficzne, ilustrowane wieloma zdjęciami i dokumentami, od ponad 20 lat oczekujące na wydanie i wydawcę.