Hiszpańska wojna domowa − konflikt zbrojny pomiędzy władzami Drugiej Republiki Hiszpańskiej a zbuntowanymi siłami wojskowymi pod dowództwem generała Francisca Franco, rozgrywający się od lipca 1936 do marca 1939.
Przyczyny[]
W Hiszpanii, która nie brała udziału w I wojnie światowej, trwały gwałtowne konflikty społeczne i polityczne. W 1931 obalono monarchię i ustanowiono republikę, lecz nie przerwało to sporów toczonych przez partię polityczne, związki zawodowe, dowódców wojskowych, a nawet duchownych katolickich. Początkowo władze w kraju sprawowały ugrupowania prawicowe, jednak w wyborach parlamentarnych w 1936 wygrał lewicowy Front Ludowy skupiający republikanów, socjalistów i komunistów. Zyskał on również poparcie anarchistów oraz Basków i Katalończyków dążących do uzyskania autonomii. Powstał wówczas nowy rząd, który rozpoczął radykalne reformy społeczne. Do jego głównych zadań należało zreformowanie rolnictwa, ograniczenie roli Kościoła i zmniejszenie jego majątku, a także rozwijanie szkolnictwa świeckiego. Armię postanowiono poddać silniejszej kontroli cywilnej, aby dowódcy nie mogli dokonywać przewrotów wojskowych. Plany lewicowego rządu wywołały sprzeciw niektórych dowódców, duchowieństwa i części społeczeństwa hiszpańskiego o poglądach prawicowych. Dochodziło do coraz to bardziej krwawych porachunków pomiędzy bojówkami lewicowymi i prawicowymi, a także do mordów politycznych.
Wojna domowa[]
W lipcu 1936 część wojsk hiszpańskich zbuntowało się przeciw rządowi republikańskiemu. Wystąpienie to w większości miast zostało stłumione przez zmobilizowane siły robotnicze. Po stronie rebeliantów stanęły wówczas znaczne siły wojskowe stacjonujące w hiszpańskim Maroku, dowodzone przez generała Francisca Franco. Dzięki pomocy Włoch i III Rzeszy wojska frankistów zostały przetransportowane do Europy, gdzie uzyskały wsparcie faszystowskiej partii Falanga oraz zwolenników przywrócenia monarchii nazywanych karlistami. Franco mógł liczyć także na przychylność duchowieństwa katolickiego, arystokracji oraz części burżuazji i bogatych chłopów, niezadowolonych z przymusowej nacjonalizacji i kolektywizacji.
Padający żołnierz – to jedno z najbardziej znanych zdjęć fotoreportera Roberta Capy. Przedstawia moment, gdy zrywający się do natarcia żołnierz otrzymuje śmiertelny strzał.
Zdjęcie przedstawia zbombardowaną przez Niemców w kwietniu 1937 r. baskijską Guernicę
Francja, Wielka Brytania oraz większość państw europejskich wstrzymała się od interwencji i nie udzieliły pomocy ani republikanom, ani siłom gen. Franco. Frankiści znaleźli jednak sprzymierzeńców w Portugalii, w której panował prawicowy dyktator Antonio Salazar. Decydujące znaczenie miała pomoc faszystowskich Włoch oraz Niemiec, które przekazały siłom Franco sprzęt wojskowy, a także wysyłały oddziały wojskowe wyposażone w nowoczesne uzbrojenie.
Przeciwko buntownikom po stronie wojsk republikańskich walczyły Brygady Międzynarodowe, czyli oddziały liczące łącznie ok. 40 tysięcy ochotników o poglądach lewicowych, przybywających z całej Europy. Pomocy wojskowej udzielił im także Związek Radziecki, który w zamian za hiszpańskie złoto dostarczał broń oraz instruktorów wojskowych. Stalin wykorzystał ten konflikt do porachunków z zwolennikami Lwa Trockiego skupionymi w IV międzynarodówce. Działania sowieckich służb specjalnych, mordujących swoich przeciwników politycznych doprowadziły do bratobójczych walk w obozie republikańskim i w decydującym stopniu przyczyniły się do jego klęski.
Ostatecznie 28 marca 1939 wojska Franco zajęły Madryt i w ten sposób zakończyły wojnę domową. Trzyletni konflikt pochłonął prawie pół miliona ofiar.