Zdzisław Antoniewicz

Zdzisław Antoniewicz

Herb wielkoksiążęcego domu Bagratuni (Բագրատունի) oraz Królewstwa Armenii Zachodniej

Zdzisław Jan Antoniewicz (Zdzisław Hovhannesz Bagratuni-Antoniewicz de Bołoz - Զդզիսղավ Հովհաննես Բագրատունի Անտոնիեվիչ Պողոսի Անիեցի) (*3 lutego 1908 Posen, Prusy, †21 października 1984. Poznań, Polska) – Osoba szczególnie zasłużona dla Polski, Ormianin polski, dziennikarz, literat, dyplomata, wyczynowiec i działacz sportowy, krajowy i międzynarodowy trener, a potem sędzia pływacki i motorowy, zapalony działacz społeczny na rzecz propagowania i pogłębiania przyjaźni polsko-węgierskiej, autor wielu wspomnień, w czasie drugiej wojny światowej polski oficer, dyplomata i wydawca polskich książek i gazet, działacz antyhitlerowskiego i antysowieckiego ruchu oporu. Był przyjacielem Augusta Hlonda, Stanisława Mikołajczyka, hr.Edwarda Bernarda Raczyńskiego, arcybiskupa Antoniego Baraniaka, Jana Ulatowskiego, Jerzego Giedroycia, Zbigniewa Herberta, Leona Orłowskiego i innych.

Biografia

Odznaczenia Zdzisława Antoniewicza

Zdzisław Antoniewicz po pierwszej komuni

Zdzisław Jan Antoniewicz — syn jednego z dowódców Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 i Poległego Na Polu Chwały w wojnie polsko-bolszewickiej oficera I Brygady marszałka Józefa Piłsudskiego, Zygmunta Antoniewicza i Józefy Kurzyńskiej. Po śmierci ojca pod Lwowem, matka sama go wychowywała. Już jako młodzieniec, wyczynowo uprawiał sport pływacki i motocyklowy zdobywając różne nagrody. Jeszcze w dzieciństwie został przyjacielem późniejszego premiera Stanisława Mikołajczyka, który razem z jego ojcem i dziadem walczył w Powstaniu Wielkopolskim, a potem razem z jego ojcem w Wojnie polsko-bolszewickiej. W 1925 ukończył w Poznaniu Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego. Po tym postanowił zostać oficerem Wojska Polskiego. W tym interesie, w 1930 ukończył wojskowy kurs fotograficzno-fotolaborancki i został porucznikiem podchorążym rezerwy.

W 1939 roku debiutował jako dziennikarz w dziale sportowym prawicowego dziennika Kurier Poznański. Chociaż nie był obojętnym do polityki, bo przecież ojca utracił w walce przeciwko bolszewizmowi, po zawarciu Paktu Ribbentropa-Molotowa, pod pseudonimem napisał artykuł o tym, że między ideologią stalinowską i hitlerowską są tylko nieistotne różnice, bo narodowy i leninowski socjalizm wyrosły z tego samego źródła. Wynikiem tego Zdzisław Antoniewicz jako jeden z pierwszych znalazł się na listach gończych zarówno hitlerowskiego Gestapo jak i stalinowskiego NKWD.

Lata drugiej wojny światowej

Stanisław Mikołajczyk i Zdzisław Antoniewicz w Kopenhadze w 1923 r. Z tyłu: Jan Ulatowski.

Stanisław Mikołajczyk (siedzi pośrodku) i Zdzisław Antoniewicz (strzałka) i inni późniejsi pracownicy rządu emigracyjnego RP w Londynie w 1928 r w Antwerpii

Stanisław Mikołajczyk i Zdzisław Antoniewicz w 1937 r w Tatrach. Od dzieciństwa byli przyjaciółmi.

w 1939 roku polscy i węgierscy żołnierze przyjaźnią się na wspólnej granicy polsko-węgierskiej. Drugi z lewej płk Gyula Kádár

Uroczystość w Balatonboglár, w 1943 roku w jedynym wówczas w Europie polskim gimnazjum. I sekretarz Poselstwa RP, wicedyrektor Instytutu Polskiego w Budapeszcie Zdzisław Antoniewicz, hrabina Erzsébet Szapáry, komisarz rządowy d/s uchodźczych, minister dr. József Antall senior, poseł Sejmu RP Henryk Sławik i proboszcz w Balatonboglár, późniejszy Prezes węguerskiego Zgromadzenia Narodowego ks. kanonik dr. Béla Varga

jeden z numerów gazety „Tygodnik Polski - Materiały Obozowe”, redagowanego przez Zdzisława Antoniewicza na Węgrzech

Porucznik-podchorąży Zdzisław Antoniewicz, we wrześniu 1939 roku, po hitlerowsko-stalinowskiej agresji na Polskę, razem z innymi rodakami-patriotami, wstąpił do Wojska Polskiego i wziął udział w kampanii wrześniowej, za co kilkakrotnie odznaczono jego. Po kapitulacji musiał uciekać zagranicę, bowiem dobrze wiedział: ani niemieckiej, ani sowieckiej niewoli nie przeżyje! I miał rację! Bez względu na wiek i płeć, Rosjanie i Niemcy tłumnie mordowali Polaków. Uciekł do Węgier, bo od dziecka był wielkim przyjacielem i wielbicielem Węgier, czasami burzliwej wspólnej przeszłości, również z pochodzenia Ormian generałów: Józefa Bema, Sándora Petőfiego, Vilmosa Lázára, Ignáca Töröka, Jánosa Czetza i Ernő Kissa. Doskonale wiedział, że honor Węgrów uratuje nie tylko jego, ale i jego rodaków. Nie pomylił się! Do Węgier uciekło wówczas 140.000 polskich uchodźców cywilnych i wojskowych, między nimi dużo żydów. Wielu uzbrojeni po zęby w pełnym rynsztunku bojowym. A Bracia-Węgrzy dobrodusznie przymykali na to oczy! Co więcej: polskim oddziałom bojowym umożliwili przemaszerowanie do granicy jugosłowiańskiej w pełnym rynsztunku bojowym, skąd z nieznacznymi objazdami przedostali się do Francji, gdzie w Angers odradzały się polskie siły zbrojne! Wszystko to wówczas, kiedy Premier Węgier hrabia Pál Teleki odrzucił żądanie Hitlera przepuszczenia oddziałów bojowych Wermachtu linią kolejową Koszyce – Michaľany – Velejte (Veľaty) – Terebélyes (Trebišov) – Łupków, w celu zaatakowania Polski ze wschodu! O tych czasach narodziło się wiele wspomnień, opublikowanych w prasie i w książkach, które są kolejnymi namacalnymi dowodami przyjaźni polsko-węgierskiej i bezprzykładnego bohaterstwa członków rodziny Antoniewicz! Tą to przyjaźń przestępczo i amoralnie zaatakowali i zakwestionowali bolszewiccy funkcjonariusze WSPR-WPS i organów bezpieczeństwa, którzy przez dziesięciolecia sukcesywnie atakowali, szykanowali i zniesławiali Zdzisława Antoniewicza i jego rodzinę.

Uchodźca polski i dyplomata RP w Węgrach

Instytut Polski corocznie wydawał roczniki polskie. Redaktorem i wydawcą był I sekretarz Poselstwa RP Zdzisław Antoniewicz.

Książkę Ormianina z pochodzenia Ady Endre po polsku, w tłumaczeniu Tadeusza Fangrata wydał kompetentny kierownik Instytutu Polskiego — I sekretarz Poselstwa RP Zdzisław Antoniewicz.

Po utraceniu niepodległości Polski, Zdzisław Antoniewicz uciekł do Węgier i początkowo trafił do polskiego obozu w Magyarcsanád. Stąd na życzenie przyjaciół-ziomków z Polskiego Rządu Emigracyjnego w Londynie, bardzo szybko znalazł się w Budapeszcie. Zdzisław Antoniewicz nie uciekł na wielokrotnie bezpieczniejszy Zachód, a przecież mógł to zrobić. Pozostał tu, bo tak dyktowało to jemu sumienie: tu jest znacznie bardziej potrzebny! Ale o to poprosili jego także przyjaciele-ziomkowie z Poznania, którzy byli wysoko postawionymi funkcjonariuszami Rządu Emigracyjnego RP w Londynie. Między nimi był hrabia Edward Raczyński (w latach 1934-1945 Ambasador RP w Londynie, w latach 1941–1943 Minister Spraw Zagranicznych RP, w latach 1979–1986 Prezydent RP na Emigracji), Wicepremier (1940–1943), a potem Premier (1944),Stanisław Mikołajczyk , Poseł RP w Budapeszcie (do stycznia 1941) Leon Orłowski, polski Konsul w Budapeszcie Józef Zarański, dyrektor Instytutu Polskiego w Budapeszcie, Prof.Dr. Zbigniew Załęski, attache prasowy Poselstwa RP w Budapeszcie Jan Ulatowski i b. naczelnik Wydziału Prezydialnego Ministerstwa Przemysłu i Handlu RP Jerzy Giedroyć — późniejszy wydawca i redaktor naczelny paryskiej Kultury. Zdzisław Antoniewicz (awansowany przez gen. Władysław Sikorskiego jako Ministra Spraw Wojskowych do stopnia podpułkownika d/s specjalnych poruczeń) jako I sekretarz Poselstwa RP został wicedyrektorem Instytutu, a wewnątrz tego odpowiedzialnym za sprawy kościelne, prasowo-wydawnicze, wywiadowcze, oraz młodzieży i studentów (od stycznia 1941, kiedy Poselstwu RP cofnięto uznanie, zdecydowaną większość jego kompetencji przejął Instytut Polski, który dzięki władzom węgierskim, formalnie, dla zmylenia Niemców, przeszedł pod skrzydła Uniwersytetu im. Pétera kardynała Pázmány w Budapeszcie, a jego pracownicy zostali obywatelami węgierskimi i pracownikami uniwersyteckimi).

Partner i przyjaciel czołowych węgierskich polityków i duchownych

Wydawnictwo Instytutu Polskiego w Budapeszcie

Zdzisław Antoniewicz bardzo wiele zdziałał na rzecz przyjaźni polsko-węgierskiej, dla Polski! Jako krewny komisarza rządowego d/s uchodźczych ministra dr. Józsefa Antalla seniora (ojciec chrzestny syna Rolanda, ojciec późniejszego Premiera Węgier dr. Józsefa Antalla juniora), bardzo szybko nawiązał kontakt z najważniejszymi politykami oraz osobistościami kościelnymi i wojskowymi Królewstwa Węgier, którzy do końca swojego życia traktowali jego jako swojego serdecznego przyjaciela! W dowództwie naczelnym pułkownik Kálmán Kéri (później przez Premiera dr. Józsefa Antalla juniora awansowany do stopnia generała broni i wybrany posłem do Parlamentu Węgier), pułkownik Zoltán Baló, generał broni Vilmos Nagybaczoni Nagy i inni. Spośród czołowych polityków redaktorzy naczelni prawicowego dziennika Magyar Nemzet Sándor Pethő i jego syn Tibor Pethő, poseł Endre Bajcsy-Zsilinszky, Minister Spraw Wewnętrznych witeź Ferenc Keresztes-Fischer i wielu innych, dzięki którym Węgry nie wydały hitlerowcom i ich sojusznikom — sowietom ani jednego Polaka! Wręcz przeciwnie! W czym tylko mogli, pomagali uchodźcom polskim! Ze strony kościoła katolickiego obok Prymasa Jusztiniána Serédi i jego koadjutora, biskupa Zoltána Meszlényiego, jego sekretarz a zarazem dyrektor departamentu katolickiego Ministerstwa Oświaty, Kultury i Wyznań ks.dr.prałat Miklós Beresztóczy, proboszcz w Balatonboglár ks.dr.kanonik Béla Varga — późniejszy Prezes Węgierskiego Zgromadzenia Narodowego, oraz proboszcz z Balatonlelle — późniejszy Prymas ks. László Lékai, proboszcz z Zalaegerszeg, ks.protonotariusz apostolski József Pehm — późniejszy Prymas ks. József kardynał Mindszenty, sufragan diecezji w Győr, ks.biskup baron Vilmos Apor oraz biskup ordynariusz diecezji w Vác, ks. Árpád Hanauer, a także prowincjał węgierski zakonu OO Dominikanów, O.biskup Bertalan Badalik. To właśnie dzięki ich skutecznej pomocy udało się uzyskać to, że w Balatonboglár działało jedyne wówczas w Europie polskie gimnazjum, a w Vác szkoła i sierociniec polskich dzieci żydowskich.

Dzałalność twórcza i społeczna w Węgrach

Zdzisław Antoniewicz wśród poolskich oficerów i podchorążych w obozie w Magyarcsanád. Pośrodku węgierski dowódca obozu - nadporicznik Sándor Mihály

Zdzisław Antoniewicz w szkole podchorążych jeszcze przed wybuchem II wojny światowej

minister dr.József Antall senior i jego dedykacja zdjęcia dla rodziny Antoniewicz i chrześniaka Rolanda

Podczas pobytu w Węgrach, Zdzisław Antoniewicz był bardzo pracowity i uczynny. Redagował polskie gazety (najważniejsze Wieści Polskie, Tygodnik Polski-Materiały Obozowe, a potem od marca 1944 Słowo — (Jenő Kajtár z powodu ówczesnego węgierskiego prawa prasowego, jako Węgier był tylko formalnie odpowiedzialnym redaktorem i wydawcą!), wydawał książki i podręczniki szkolne, kierował tajnymi szlakami kurierskimi Budapeszt-Zakopane-Kraków i Budapeszt-Londyn, ułatwiającymi kontakt między Rządem Emigracyjnym RP w Londynie i dowództwem Armii Krajowej w Warszawie, oraz formalnie podlegającemu Edmundowi Fietz-Fietowiczowi polskim wywiadem w Węgrach, który starał się rozpracować i zdemaskować wojenne przestępstwa Niemców i Sowietów oraz ich akcje przeciwko uchodźcom polskim w Węgrach. Również on odpowiadał za opiekę polskimi uchodźcami. A kiedy w styczniu 1941 roku pod coraz silniejszą presją hitlerowców, doszło do zlikwidowania Poselstwa RP w Budapeszcie, zajmował się wieloma takimi sprawami, które były wyłączną kompetencją Posła RP, utrzymując bezpośredni kontakt z Premierem hr.Pálem Teleki i członkami jego rządu. Z ramienia Instytutu Polskiego on odpowiadał za oświatę wielotysięcznej rzeszy polskich dzieci i młodzieży, których część uczęszczała do szkół węgierskich i na studia na węgierskie uczelnie. Dzięki czynnej pomocy Niezależnej Partii Drobnych Rolników (Független Kisgazdapárt - FKgP), opierając się o pomoc Komisarza Rządowego d/s Uchodźczych, ministra dr. Józsefa Antalla seniora, oraz węgierskiego kościoła katolickiego, wziął udział w powołaniu do życia jedynego wówczas w Europie polskiego gimnazjum w Balatonboglár.

Wspomnienia z Węgier Zdzisława Antoniewicza wydane w PRL. Bolszewicka cenzura niemiernie pokreśliła je, wyrzucając i przepisując fakty nieprzyjemne dla bolszewickiej dyktatury.

Wspomnienia Zdzisława Antoniewicza wydane w Węgrach również pokreśliła i przerobiła cenzura komuny.

Kiedy pod coraz silniejszą presją hitlerowską, w styczniu 1941 roku władze węgierskie zmuszone zostały cofnąć uznanie polskim dyplomatom i Poselstwu RP w Budapeszcie, Premier hr.Pál Teleki jasno i jednoznacznie powiedział: „odtąd ja będę Ambasadorem RP w Węgrach“, a rolę Poselstwa RP przejął Instytut Polski, który formalnie trafił pod opiekuńcze skrzydła Uniwersytetu im. Pétera kardynała Pázmány w Budapeszcie, stając się jednym z jego instytutów, a jego kierownicy i pracownicy stali się węgierskimi urzędnikami. Według ówczesnego prawa urzędnikiem węgierskim mógł zostać tylko obywatel węgierski, więc Premier hr.Pál Teleki stworzył wtedy bezprzykładny precedens: wydał polecenie Ministrowi Spraw Wewnętrznych witeziowi Ferencowi Keresztes-Fischer nadania obywatelstwa węgierskiego w trybie ekspressowym wszystkim pracownikom Instytutu Polskiego! Dzięki temu hitlerowcy nie mogli już protestować z tego powodu, że w Węgrach działają polscy dyplomaci! Co więcej: kierownicy Instytutu oraz przywódcy polskiego ruchu oporu otrzymali węgierskie paszporty dyplomatyczne! Na takim paszporcie jeździł kilkakrotnie do Londynu Edmund Fietz-Fietowicz, kiedy Węgry postanowiły przejść na stronę aliantów, a węgierscy politycy liczyli w tym na pomoc Polski.

Zdzisław Antoniewicz oficjalnie był komisarzem Ministra Opieki Społecznej Rządu Emigracyjnego RP Jana Stańczyka. Ale niezależnie od tego jego kompetencje pozostały bezzmienne. Jego działalność Emigracyjny Rząd RP w Londynie bardzo szybko uhonorował Krzyżem Wielkim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, a później awansem na stopień pułkownika d/s specjalnych poruczeń Rządu RP.

Lata okupacji hitlerowskiej i sowieckiej

Zdzisław Antoniewicz 19 marca 1944 roku w kościele katolickim pod wezwaniem Świętego Franciszka z Asyżu przy placu Bakáts, we wczesnych godzinach rannych, w obecności takich przyjaciół, jak Prof.dr.István Csapláros, minister dr.József Antall senior, László Nánási, red.red.Sándor Pethő i Tibor Pethő, oraz inni, wziął za żonę matkę Rolanda, Jana i Elżbiety węgierską Ormiankę Terezę Ilonę Karapancsits — właścicielkę pobliskiego sklepu mleczno-nabiałowego przy ulicy Ráday. Tu od początku wojny, tłumnie i bez rzucania się w oczy, spotykali się nie tylko uchodźcy polscy, ale także działacze polskiego ruchu oporu na Węgrzech. To uratowało życie jemu i bardzo wielu obecnym na ślubie węgierskim prawicowym patriotom-polonofilom oraz działaczom polskiego ruchu oporu! Bowiem hitlerowcy tego dnia dokonali napaści zbrojnej na Węgry, a w tajemnicy, jako „turyści“ przybyli do Węgier funkcjonariusze Gestapo, już we wczesnych godzinach rannych zabrali się do aresztowania i mordowania nie tylko Polaków — funkcjonariuszy najróżniejszych polskich instytucji uchodźczych (w polskiej przychodni lekarskiej na Fő utca wymordowano wszystkich lekarzy i pielęgniarki), ale także ich węgierskich przyjaciół — mecenasów! Aresztowano wtedy bardzo wielu członków rządu węgierskiego oraz działaczy najróżniejszych partii i organizacji społecznych, a nawet księży i zakonników. Między nimi był jego krewny — komisarz rządowy d/s uchodźczych minister dr. Józsefa Antall senior, który wyparł się znajomości z Polakami i udzielania im jakiejolwiek pomocy ponad tej, którą przewiduje prawo międzynarodowe!

Po ślubie Zdzisław Antoniewicz jeszcze „nie spoczął na laurach“! Razem z żoną udał się do Instytutu Polskiego na Múzeum körút, gdzie przed budynkiem stał już hitlerowski strażnik oczekujący nadejścia gestapowców. Nie wahając się, oboje wślizgnęli się na tylne podwórze posesji, skąd przez lufcik ubikacji dostali się do wnętrza Instytutu! Zapakowali i zabrali ze sobą wszystkie kartoteki Polaków i Węgrów-polonofilów oraz wszelkie dokumenty, które nie powinny wpaść w ręce Niemców. Zabrali także maszynę do pisania oraz polski sztandar, którego ich syn Roland do dzisiejszego dnia strzeże jak bezcenny skarb. Wiele z skarbów i pamiątek posiada wnuczka Ździsława a córka Jana. Podczas okupacji hilerowskiej Węgier, Zdzisław Antoniewicz początkowo ukrywał się na prowincji, ale prace i obowiązki związane z redagowaniem „Słowa“ i ratowania rodaków, zmusiły go do powrotu do Budapesztu. Przy pomocy polskich przyjaciół z Londynu, oficjalnie został kierownikiem polskiej sekcji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża na Węgry i funkcję tą praktycznie spełniał do końca pobytu w Węgrach, pomagając powrót rodaków do Polski, w tym wielotysięcznej rzeszy więźniów powracających z obozów koncentracyjnych w Austrii i często potrzebujących natychmiastowej opieki lekarskiej i socjalnej. W tym bardzo pomocny był jemu przyjaciel z Zakopanego — mgr.Tadeusz Jach.

Z tego małżeństwa urodzili się jego synowie: Roland Antoniewicz (16 lutego 1946 r, Budapeszt) i Jan Antoniewicz (15 listopada 1947 r Poznań).

Z deszczu pod rynnę — uniknął aresztowania przez hitlerowców, przez sowietów nie

Tablica na ścianie więzienia UB przy ul.27 grudnia - róg.ul.Ratajczaka w Poznaniu, gdzie więziono i katowano Zdzisława Antoniewicza

Po nastąpieniu okupacji sowieckiej Rosjanie zaczęli nękać Polaków, ale na szczęście wśród sowieckich oficerów znaleźli się Ormianie, którzy bezwarunkowo pomagali Zdzisławowi Antoniewiczowi, ostrzegając jego o konkretnych planach dotyczących przebywających w Węgrach Polaków. 16 lutego 1946 r urodził się jego syn Roland, który również dał jemu dużo zajęć. Ale wkrótce na Węgrzech odbyły się wybory, w których decydujące zwycięstwo odniosła Niezależna Partia Drobnych Rolników, której przywódcami byli polonofile na czele z Józsefem Antallem seniorem, który został ministrem odbudowy, a potem finasów rządu Premiera Lajosa Dinnyésa. W Budapeszcie znów otworzyło swoje podwoje Poselstwo RP, a Zdzisław Antoniewicz został attaché prasowym, chociaż jego londyńscy przyjaciele właśnie jego chcieli mianować Posłem RP. Odmówił, tłumacząc, że jako działacz Międzynarodowego Czerwonego Krzyża skuteczniej może reprezentować interesy Polski i Polaków, gdyż Rządu Emigracyjnego RP w Londynie hitlerowcy nigdy nie uznali. Popełnił błąd z objęciem funkcji attaché prasowego Poselstwa RP, bo po dojściu do władzy w Polsce bolszewickich sprzedawczyków i kolaborantów, nagle wezwano jego do kraju pod pretekstem potwierdzenia jego funkcji w Poselstwie RP i przejścia „kilkumiesięcznego obowiązkowego doszkolenia”. Zawsze ostrożny Zdzisław Antoniewicz nie zauważył tego, że jest to pułapka! Załadował dobytek swój i swojej żony do wagonu towarowego węgierskich koleji MÁV i powrócił do Polski. Na granicy w Zebrzydowicach, polscy ubowcy wywlekli jego z wagonu, na oczach rodziny pobili i skopali jego, a potem aresztowali. Latami siedział w areszcie śledzcym Urzędu Bezpieczeństwa, dosłownie „w cieniu szubienicy”, m.inn. w Jaworze i w ponurym więzieniu przy ulicy 27 grudnia w Poznaniu. Męczono, katowano jego, a potem nagle wypuszczono w nadzieji, że naprowadzi ubowców na ślad Stanisława Mikołajczyka. Ale on przezornie czasowo zerwał wszelkie kontakty ze swoimi londyńskimi przyjaciółmi. Tymczasem nie znająca języka polskiego jego żona, latami sama wychowująca trójkę dzieci, w Poznaniu bardzo szybko stała się nader popularna jako „Węgierka”. Do Wydarzeń Poznańskich w czerwcu 1956 r, pracował najpierw jako kabinowy na pływalni przy ul. Wronieckiej w Poznaniu, a potem jako trener pływacki KS „Unia“. Dopiero w wyniku odwilży, która nastąpiła po śmierci Stalina, mógł wrócić do pracy dziennikarskiej. Bo Zdzisława Antoniewicza ubowcy okrzyczeli „wrogiem klasowym”. W redakcji dziennika „Express Poznański” najpierw był kierownikiem działu sportowego, a potem redaktorem technicznym, a po 1956 r jako redaktor techniczny pracował w prasie ludowej: „Gazecie Chłopskiej“ i „Dzienniku Ludowym“. Kiedy w czerwcu 1956 r w Poznaniu wybuchly Wydarzenia Poznańskie, wziął udział w walkach na rogu ulic Kochanowskiego i Dąbrowskiego, gdzie powstańcy zaatakowali gmach Urzędu Bezpieczeństwa.

Również podczas amoku komuny wyłącznie absorbowała jego przyjaźń polsko-węgierska

ślub Zdzisława Antoniewicza i Terezy Ilony Karapancsits w kościele katolickim p.w. świętego Franciszka z Asyżu na pl.Bakáts w Budapeszcie

jedna z książek Zdzisława Antoniewicza napisana wspólnie z Prof.Dr.Istvánem Csaplárosem, kierownikiem Katedry Hungarystyki UW

żona Zdzisława Antoniewicza - Tereza Ilona Karapancsits

Zdzisław Antoniewicz na jednej z prowęgierskich imprez kulturalnych jako konferansjer

Ostatnie zdjęcie Zdzisława Antoniewicza - w Budapeszcie w gościnie u syna w 1983 roku

Zbiórka lekarstw dla Braci-Węgrów jesienią 1956 roku

Po zdławieniu Powstania w Poznaniu, rozwścieczeni ubowcy zabrali się do szukania i aresztowania uczestników wydarzeń. Zdzisław miał olbrzymie szczęście, bo jesienią 1956 roku do władzy dostał się Władysław Gomułka, który ogłosił amnestię dla więźniów politycznych i zarządził przerwanie procesów karnych, wytoczonych w Poznaniu uczestnikom Wydarzeń Poznańskich w czerwcu 1956 r. Na wieść wybuchu Rewolucji 1956 roku na Węgrzech, Zdzisław Antoniewicz razem z rodziną i przyjaciółmi zabrali się do zbierania odzieży, pieniędzy, żywności, krwi, leków i opatrunków dla bohaterskich Braci-Węgrów. Zebrane datki przewożono do Budapesztu przy pomocy Kurierów Tatrzańskich z lat II wojny światowej. Ta działalność charytatywna była genezą założenia przez Zdzisława Antoniewicza w Poznaniu pierwszego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Węgierskiej, którego do śmierci był zapalonym organizatorem i Honorowym Prezesem. Dla byłych uchodźców co roku organizował wycieczki autokarowe i kolejowe do Węgier oraz uczestnictwo w Letnich Uniwersytetach Publicznych w Debreczynie (Debreceni Nyári Szabadegyetem). Zdzisław Antoniewicz w Polsce nie szczędząc czasu i sił, organizował akademie i najróżniejsze imprezy z okazji poszczególnych świąt węgierskich, zapraszał z Węgier wykładowców i artystów, którzy brali udział w najróżniejszych imprezach kulturalnych, przeważnie bezpłatnie. Oczywiście na działalność tą Ambasada WRL w Warszawie spoglądała z zazdrością i ze złością. Bo rodzina Antoniewiczów potrafiła w ciągu kilku dni zorganizować to, czego im - płatnym pracownikom węgierskiego MSZ (a raczej bezpieki) latami nie udawało się! Nic dziwnego, że działalności tej władze węgierskie do jego śmierci nie podziękowały, a Rolanda, który na Węgrzech w 1970 roku spóbował powołać do życia Towarzystwo Przyjaźni Węgiersko-Polskiej, zbierając deklaracje członkowskie ponad 1500 członków-założycieli, zresztą śmietanki kultury i nauki węgierskiej, tamtejsi esbecy spróbowali zamodować, deportować do PRL, a potem gdziekolwiek, zrobić z niego oszusta, przestępcę, ale wszelkie te szatańskie praktyki na szczęście spaliły się na panewce. Razem ze swoim synem Rolandem i Janem był przyjacielem Zbigniewa Herberta i Jerzego Giedroycia, z którymi utrzymywał stały kontakt.

W lecie 1984 roku Zdzisław Antoniewicz zapilotował do Węgier kolejną grupę byłych uchodźców, a potem postanowił odwiedzić swoich przyjaciół — Braci-Węgrów w Siedmiogrodzie. Na granicy rumuńskiej w Ártánd funkcjonariusze rumuńskiej bezpieki (Securitate) porządnie pobili jego za to, że „jako obywatel polski miał czelność po węgiersku odezwać się do rumuńskich urzędników celnych“. Przez ponad tydzień trzymano jego w kacerze, oczekując aż znikną na jego ciele siniaki i inne ślady pobicia, po czym wyrzucili jego z Rumunii. Wrócił do Polski, gdzie wkrótce zmarł na wskutek obrażeń wewnętrznych. Pochowano jego na Alei Zasłużonych Cmentarza Junikowskiego w Poznaniu.

(Na podstawie oryginalnego rękopisu wspomnień Zdzisława Antoniewicza, nie spaczonego i wykręconego, oraz poprzekreślanego przez bolszewicką cenzurę PRL, a także oczekujących na wydawcę i wydanie sensacyjnych wspomnień jego syna — Rolanda Antoniewicza, jak i notatki biograficznej węgierskiej encyklopedii Metapedia:http://hu.metapedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_Antoniewicz.)

Ważniejsze artykuły w gazetach i czasopismach

Zaświadczenie mgr.Tadeusza Jacha o działalności na rzecz MCK - Delegatury na Węgry

Msza święta celebrowana przez Prymasa Jusztiniána kardynała Serédi, koncelebrowana przez Nuncjusza Papieskiego abp.Angelo Rotta, kanonika Béla Varga i proboszcza w Zalaegerszeg Józsefa Mindszentyego - późniejszego Prymasa dla żołnierzy polskich z obozu w Zalaszentgrót

Roland Antoniewicz jeszcze na Węgrzech

Zdzisław Antoniewicz z synem Rolandem nad Balatonem latem 1947 roku

Zdzisław Antoniewicz jako redaktor techniczny „Ekspressu Poznańskiego” w drukarni gazetowej przy ul. Zwierzynieckiej w Poznaniu

• Zdzisław Antoniewicz: Lengyel sajtó Magyarországon 1939-től a felszabadulásig.Magyar Nemzet, 1975. november 6., 261. sz., rok XXXI.
• Zdzisław Antoniewicz: Lengyelek Magyarországon 1939-1945. Valóság, 1975, 5.sz. 83-90.old.
• Zdzisław Antoniewicz. 1550 dni. „Tygodnik Kulturalny, Warszawa”, 19 października 1969. rok XIII, nr.42 (645)
• Zdzisław Antoniewicz. Między Wisłą a Dunajem. „Dziennik Ludowy , Warszawa”. nr 203 (357)
• Zdzisław Antoniewicz. Uchodźcza prasa na Węgrzech (1939—1944). „Rocznik historii czasopiśmiennictwa polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskih — Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk ”. Tom XIV. Zeszyt 2-3 - strony=285-310|
• Zdzisław Antoniewicz: Kétezer nap Magyarországon, Életünk, II. évfolyam, 1970/2. szám

Książki

• Rozbitkowie na Węgrzech – Wspomnienia z lat 1939-1946. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1987. ISBN 83-205-3801-7. (Spaczone i wykręcone, oraz poprzekreślane przez bolszewicką cenzurę PRL — Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk PRL)
• Barátok a bajban: lengyel menekültek Magyarországon, 1939-1945, Európa, 1985. ISBN 963 07 3415 - (Spaczone i wykręcone, oraz poprzekreślane przez bolszewicką cenzurę WRL)
• Wspomnienia Polskich Uchodźców na Węgrzech w latach 1939-1945. Federacja Stowarzyszeń Polsko Węgierskich RP, Warszawa 1999.
• Menekült rapszódia. Lengyelek Magyarországon 1939-1945. Széphalom Könyvműhely Budapest, 2000. A kötet megjelenését - többek között - a Lengyel Köztársaság Külügyminisztériuma, a Nemzeti Kulturális Örökség Minisztériuma, a Magyar Köztársaság Belügyminisztériuma, és a budapesti Lengyel Nagykövetség támogatása tette lehetővé. ISBN 963902877-0
• Csapláros István — Antoniewicz, Zdzisław: Bratankowie w krzywym zwierciadle. Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986.
• Csapláros István — Antoniewicz Zdzisław: Jó barátok görbe tükörben. Budapeszt, Gondolat Könyvkiadó 1987 - ISBN 963-281-868-7 - na żądanie bezpieki, opuszczono nazwisko Zdzisława Antoniewicza jako współautora.

Odznaczenia

• Krzyż Walecznych (1939)
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą (1943)
• Złota Odznaka Honorowa P.Z.M. (1966)
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1972)
• Złota Odznaka "Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej" (1976)
• Zasłużony Działacz Kultury (1978)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1978)
• Medal Za udział w wojnie obronnej 1939 (1982)
• Odznaka Honorowa miasta Poznania (1982)
• Odznaka Honorowa za Zasługi w Rozwoju Wielkopolski (1983)
• Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Węgierskiej im.Fr.Lista (1983)

Literatura

• Rosdy Pál: Megtört életpálya. Harminc éve halt meg Beresztóczy Miklós. Új Ember, 2003. szeptember 7.LIX. évf. 36. (2875.)
• Ispánki Béla Az évszázad pere Lámpás Kiadó, Budapest. 478 oldal.– ISBN 963-7593-23-3
• Zsidómentő lelkészek és laikusok a Felvidéken 8. Dátum: 2006-11-27 Szabad Újság
• RAVASZ ISTVÁN – OPRÁN EMESE: Megszállástól megszállásig Magyarország, 1944-45.
• Magyar katolikus lexikon I–XII. Főszerk. Diós István, szerk. Viczián János. Bp. 1993–2005. Szent István Társulat.
• Kazimierz Stasierski : Szkolnictwo polskie na Węgrzech w czasie drugiej wojny światowej. Poznań 1969
• Stanisław Maczek: Od podwody do czołga.. Wspomnienia wojenne 1918-1945. Tomar Publishers, Edinburgh, 1961.
• Antoniewicz Roland József: Ezeréves lengyel-magyar kapcsolatok.Élet és Tudomány, 1972/19.sz.
• Antoniewicz Roland József: Lengyel papok az ellenállásban. Katolikus Szó, 1971, 19. sz.
• Antoniewicz Roland József: Népek országútján. Az Elvek és utak sorozat és a lengyel–magyar barátság. Lobogó, 1973. június 6, 23.sz. XV.evf.
• Antoniewicz Roland József: Bajcsy-Zsilinszky Endre ;s a lengyelek. Magyar Nemzet, 1974. december 29. 303.sz. XXX.evf.
• Antoniewicz Roland József: Búcsú dr.Antall Józseftől, a lengyel menekültek segítőjétől. Napló, 1974. július 30., 176, XXX evf.
• Antoniewicz Roland József: Lengyelek és magyarok. Könyvvilág, 1971, november, 11.sz, XIV.évf.
• id. Antall József Menekültek menedéke. Emlékek és iratok.Mundus Magyar Egyetemi Kiadó, Budapest 1997. ISBN 963-8033-18-5, ISSN 1416-8324
• Antoniewicz Roland József: Történelmeink. Valóság, 1975,8 sz. 102-106.old.
• Stefan Badeni: Wczoraj i przedwczoraj. Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas, 12 Praed Mews, London, W.2. Tom 60. serii Czerwonej Biblioteki Polskiej., Londyn, 1963.
• Bakó Endre: Huszonnégyszer Magyarországon. Hajdú-Bihari Napló, 1973. október 6.
• Beresztóczy Miklós: V.K.M.I. - A magyar vallás- és közoktatásügyi minisztérium katolikus (I.) ügyosztályának története 1867-1947. (współautorzy: Szabó Imre i Samassa József ) – Budapest 1947
• dr. Beresztóczy Miklós: Polak, Węgier dwa bratanki… Katolikus Szó, 1969/6. sz.
• Hetényi Varga Károly: Papi sorsok a horogkereszt és a vörös csillag árnyékában I-V. Lámpás Kiadó, Abaliget, 1992
• Hory András: Kulisszák mögött. Bécs, 1965.
• Laczkó András: Menekülés a jövőért. Lengyel sorsok Magyarországon 1939-1945. Kiadja a Boglárlellei Városi Tanács, Boglárlelle 1989. ISBN 963-03-2669-8
• István Lagzi: Uchodźcy polscy na Węgrzech w latach drugiej wojny światowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1980. ISBN 83-11-06490-3
• István Lagzi: Droga żołnierza polskiego przez węgierską granicę w latach 1939–1941. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1987. ISBN 83-210-0660-4* Lévai Jenő: A magyarországi lengyel bázis története. Magyar Nemzet, 1970/184.sz.
• Ruffy Péter: Varsói hajnal. Kossuth Könyvkiadó, Budapest, 1961.
• Köves Rózsa: Találkozás lengyel fiatalokkal és idősekkel. Kötelező olvasmány: A Pál utcai fiúk. Magyar Nemzet, 1972. október 29.
• Várkonyi Endre: Múlt idők tanúi. Antall József. Menekültügy Magyarországon. Magyarország 1974/36. sz
• Uchodźcy polscy na Węgrzech w czasie wojny. Athenaeum, Budapest 1946.
• Talpassy Tibor: Bajcsy-Zsilinszky és a lengyelek. Magyar Nemzet, 1975/32.sz.
• Leon Orłowski: Wspomnienia z Budapesztu. Kultura (Párizs), 1952/10. sz.
• Pelle János: A katolikus egyház és a zsidótörvények. 2005, június 7. Zsidónegyed.Com.
• A püspöki kar tanácskozásai. A magyar katolikus püspökök konferenciáinak jegyzőkönyveiből, 1919-1944. Szerkesztette Gergely Jenő. Budapest, 1984, Gondolat.
• Stanisław Podlewski: Wierni Bogu i Ojczyźnie. Duchowieństwo katolickie w walce o niepodległość Polski w drugiej wojnie światowej. Wydawnictwo Novum, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne. Nakładem Ars Christiana. Warszawa, 1971
• Jan Reychman: Dzieje polonii węgierskiej. Problemy Polonii Zagranicznej, Varsó, 1966/1967. tom.V. 47-62.old.
• Rajz Mihály – Korompay Tibor: Megemlékezés dr Hanauer Árpád István váci megyéspüspökről. (1869-1942) Szent István Társulat, Budapest ISBN 963 360821 1
• Serédi Jusztinián és a trianoni egyházmegyék – Serédi Jusztiniánra emlékezünk. Új Ember Magazin, 205. március-április.II.évf. 3.szám.
• Serédi Jusztinián hercegprímás feljegyzései 1941-1944. [sajtó alá rend., előszó, bev. tan., jegyz. Orbán Sándor, Vida István] Budapest, 1990
• Kazimierz Stasierski: Polscy uchodźcy na Węgrzech w latach 1939-1945, Przegląd Historyczny, Warszawa, 1961.* A tudós főpap – Serédi Jusztinián Hatvan éve, 1945. március 29-én halt meg. Új Ember, 2005. március 27. LXI. évf. 13-14. (2954-2955.)
• Slachta Margit 1941. július 29-ei és augusztus 13-ai keltezésű leveleit Majsai Tamás tette közzé. In: Ráday Gyűjtemény évkönyve. IV. 205-206 és V. köt. 217-218, Budapest, 1986.
• Prímási Levéltár, Esztergom, Serédi Jusztinián személyes iratai 5464/1942. sz.
• Saly Dezső: Szigorúan bizalmas! Fekete könyv: 1939-1944. Budapest, Anonymus, 1945, 575-576.
• Rácz Lajos: Állam és egyház a két világháború közti Magyarországon a kánonjogász Serédi Jusztinián prímássága kapcsán. = Ministerio. Szerk.: Bárdos István]] – Beke Margit. Esztergom. 1998. 39-51.
• http://inacioangelos.wordpress.com/2012/05/01/dobrogik-bune-antoniewicz-roland-12-fo-bune/
• http://turizmus.zalatermalvolgye.hu/node/105
• http://www.favagopizzeria.hu/galeria/Kornyek
• http://www.sulinet.hu/oroksegtar/data/telepulesek_ertekei/100_falu/Magyarcsanad/pages/014_vilageges.htm
• http://www.magyarkronika.com/mozaik/2012uj/0401.html
• http://www.liliapartman.hu/kornyek
• http://karpatiharsona-mszpesmeciarek.blogspot.hu/2011/11/antoniewicz-roland-12-fo-bune.html
• http://www.eduteka.pl/temat/Zdzislaw-Antoniewicz
• http://www.sulinet.hu/oroksegtar/data/telepulesek_ertekei/100_falu/Magyarcsanad/pages/014_vilageges.htm
• http://www2.polskieradio.pl/wojna/artykul.aspx?sid=9&id=69641
• http://niezalezna.pl/7840-duma-wielkopolski-i-%E2%80%9Egazeta-wyborcza%E2%80%9D
• http://index.forum.gazeta.pl/szukaj/forum/antoniewicz
• http://lemil.blog.hu/2012/09/20/magyarok_es_a_varsoi_felkeles
• http://www.liliapartman.hu/kornyek
• http://zalaszentgrot.varosatyak.hu/
• http://books.google.hu/books/about/W_go%C5%9Bcinie_u_bratank%C3%B3w_W%C4%99gr%C3%B3w.html?id=ubiEAAAAIAAJ&redir_esc=y
• http://bezwodkinierazbieriosz.salon24.pl/290036,moja-ciotka-wiska-kurier-armii-krajowej-z-uzupelnieniami
• http://www.technika.24on.pl/?title=Zdzis%C5%82aw_Antoniewicz
• http://kanadaihirlap.com/2012/07/26/frank-tibor-kanadai-allampolgar-nyilt-levele-ader-janos-allamfonek/
• http://www.piotrborawski.pl/Bialystok,ul-Antoniewicza-Jerzego,10
• http://uam-hip.pfsl.poznan.pl/ipac20/ipac.jsp?session=13S88563S880I.998312&profile=bu-uam&uri=link=3100007~!598802~!3100001~!3100002&aspect=subtab13&menu=search&ri=1&source=~!buam&term=Antoniewicz%2C+Zdzis%C5%82aw+%281908-1984%29.&index=AUTHOR#focus
• http://encyclopedia.maksiu.info/haslo/Zygmunt_Antoniewicz
• http://www.naukowy.pl/encyklopedia/Antoniewicz
• http://www.naszglos.civitaschristiana.pl/index.php?type=artykuly&rok=2009&nr=5
• http://www.eduteka.pl/temat/Zdzislaw-Antoniewicz
• http://www.sulinet.hu/oroksegtar/data/telepulesek_ertekei/100_falu/Magyarcsanad/pages/014_vilageges.htm
• http://www2.polskieradio.pl/wojna/artykul.aspx?sid=9&id=69641
• http://niezalezna.pl/7840-duma-wielkopolski-i-%E2%80%9Egazeta-wyborcza%E2%80%9D
• http://index.forum.gazeta.pl/szukaj/forum/antoniewicz
• http://lemil.blog.hu/2012/09/20/magyarok_es_a_varsoi_felkeles
• http://www.liliapartman.hu/kornyek
• http://zalaszentgrot.varosatyak.hu/
• http://books.google.hu/books/about/W_go%C5%9Bcinie_u_bratank%C3%B3w_W%C4%99gr%C3%B3w.html?id=ubiEAAAAIAAJ&redir_esc=y
• http://bezwodkinierazbieriosz.salon24.pl/290036,moja-ciotka-wiska-kurier-armii-krajowej-z-uzupelnieniami
• http://www.technika.24on.pl/?title=Zdzis%C5%82aw_Antoniewicz
• http://kanadaihirlap.com/2012/07/26/frank-tibor-kanadai-allampolgar-nyilt-levele-ader-janos-allamfonek/
• http://www.piotrborawski.pl/Bialystok,ul-Antoniewicza-Jerzego,10
• http://uam-hip.pfsl.poznan.pl/ipac20/ipac.jsp?session=13S88563S880I.998312&profile=bu-uam&uri=link=3100007~!598802~!3100001~!3100002&aspect=subtab13&menu=search&ri=1&source=~!buam&term=Antoniewicz%2C+Zdzis%C5%82aw+%281908-1984%29.&index=AUTHOR#focus
• http://encyclopedia.maksiu.info/haslo/Zygmunt_Antoniewicz
• http://www.naukowy.pl/encyklopedia/Antoniewicz
• http://www.naszglos.civitaschristiana.pl/index.php?type=artykuly&rok=2009&nr=5
• Jerzy Kłoczkowski – Lidia Müllerowa – Jan Skarbek: A katolikus egyház Lengyelországban. Kiadja a Magyar Katolikus Püspöki Kar Egyháztörténeti Bizottsága, Budapest 1994 ISBN 963-00-1729-6
• Jakub Karpiński: Dziwna wojna. Instytut Literacki, Paryż, 1990 – ISSN 0406-0393, ISBN 83-85219-01-3
• Agostino Casaroli: A türelem vértanúsága. A Szentszék és a kommunista államok (1963—1989) Szent István Társulat Az Apostoli Szentszék Kiadója, Budapest 2001 ISBN 963-361-211-X
• Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich. Materiały i dokumenty. Wydawnictwo Polonia, Warszawa 1966
• Stanisław Podlewski: Wierni Bogu i Ojczyźnie. Duchowieństwo katolickie w walce o niepodległość Polski w II wojnie światowej. Wydawnictwo Novum. Nakładem Ars Christiana, Warszawa 1971
• Saád Béla: Tíz arckép. Ecclesia, Budapest 1983 ISBN 963-363-807-0
• Gergely Jenő: II. János Pál pápa élete és munkássága. Közgazdasági és Jogi Könyvkiadó, Budapest 1991 ISBN 963-222-323-3
• Gergely Jenő: II. János Pál, Kossuth Könyvkiadó, Budapest 1986 ISBN 963-09-3014-5
• Gergely Jenő: 1950-es egyezmény és a szerzetesrendek feloszlatása Magyarországon. Vigilia Kiadó, Budapest 1990 ISBN 963-02-8242-9 ISSN 0238-3764
• Rajz Mihály – Korompay Tibor]]: Megemlékezés Dr.Hanauer Árpád István váci megyéspüspökről. Szent István Társulat Az Apostoli Szentszék Könyvkiadója Budapest ISBN 963-360-821-1
• Edward J. Pałyga: Polsko-watykańskie stosunki dyplomatyczne. Od zarania II Rzeczypospolitej do pontyfikatu papieża – Polaka. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1988 ISBN 83-202-0572-7
• Tadeusz Nowak: Zanim powstała „Solidarność”. Posłowie Józef Życiński. Norbertinum, Lublin 2005 ISBN 83-7222-236-3
• Stefan Badeni: Wczoraj i Przedwczoraj. Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, 12 Praed Mews, London, W.2. 1963
• A Vatikán csehszlovákiai ügynökeinek bűnpere. Szikra, Budapest 1952
• A Vatikán romániai ügynökeinek kémpere. Szikra, Budapest 1952
• Elmer István: Börtönkereszt. Börtönviselt katolikusok visszaemlékezései. Magyar Egyháztörténeti Enciklopédia Munkaközössége, budapest, 1994 METEM 1994 ISBN 963 8472 065 ISSN 1217-2669
• STANISŁAW NAPIERAŁA: Arcybiskup Antoni Baraniak jako Pasterz Diecezji.Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski. Poznań, 2006 – Tom 2
• MARIAN PRZYKUCKI: Arcybiskup Antoni Baraniak obrońca Kościoła. Wspomnienie.Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski. Poznań, 2006 – Tom 2
• http://varosatyak.hu/websql/s_!kepviselok/i_zalaszentgrot_2569/t_Zalaszentgr%C3%B3t/index.html
• http://www.sulinet.hu/oroksegtar/data/muzeumok/Csongrad_megye/Muzeumi_kotetek/pages/mukucsom_1999/006_hatvan.htm
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Polscy_uchod%C5%BAcy_na_W%C4%99grzech_w_latach_1939-1945
• Kazimierz Stasierski - Polscy uchodźcy na Węgrzech w latach 1939-1945, Przegląd Historyczny, Tom LII, Zeszyt 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1961
• István Csapláros - Lajos Hopp - Jan Reychman - László Sziklay: Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich i kulturalnych. Wrocław - Warszawa - Kraków - Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1969
• Ács Zoltán: Nemzetiségek a történelmi Magyarországon. Budapest, Kossuth Könyvkiadó, 1996.
• Avédik Félix: A magyar örménység múltja és történelmi jelentősége. Budapest, Papíripari és Nyomdaipari Szövetkezet nyomdája, 1920.
• Avédik Félix — Alexa Ferenc]]: Az örmény nép múltja és jelene. Merza Dezső: Az örmény építészet. Budapest, Pfeifer, 1922.
• Avédik Félix — Hermann Antal]] — Hovhannesian Eghia]]: Az örmények. Budapest, Pfeifer,1921.
• Avédik Lukács: Az örmény kereszténység eredete. Erzsébetváros, 1904.
• Avédik Lukács: Az örmények történelme. Segesvár,1877.
• Avédik Lukács: Az Örmény Tudományos Akadémia, Segesvár 1883.
• Avédik Lukács: A velencei Szent Lázár sziget. A Mechitarista szerzet ismertetése. Erzsébetváros,1890.
• Ávédik Lukács: Az örmény szent mise szertartásai. Segesvár, Jördens nyomda, 1876.
• Ávédik Lukács: Szabad királyi Erzsébetváros monográfiája. Szamosújvár, Auróra, 1896.
• Bakó Endre: Huszonnégyszer Magyarországon. »Hajdú-Bihari Napló«, Debrecen, 1973. október 6-i szám.
• Bányai Elemér: Örmény anekdóták és egyéb apróságok. Szamosújvár, Auróra, 1902.
• Barącz, Sadok: Rys dziejów ormiańskich. Tarnopol, Drukiem Józefa Pawłowskiego, 1869.
• Barącz, Sadok: Żywoty sławnych Ormian w Polsce. Lwów, 1855.
• Berberyusz, Ewa: Książę z Maisons—Laffitte. Gdańsk, Wydawnictwo Marabut, 1995.
• Beresztóczy Miklós: V.K.M.I. - A magyar vallás- és közoktatásügyi minisztérium katolikus (I.) ügyosztályának története 1867-1947. (współautorzy: Szabó Imre i Samassa József ) – Budapest 1947
• dr. Beresztóczy Miklós: Polak, Węgier dwa bratanki… Katolikus Szó, 1969/6. sz.
• Biegańscy, Irena i Witold: Polacy na frontach zachodnich II.Wojny Światowej. Warszawa, Biblioteka Narodowa. 1971.
• Biegański, W. — Juchniewicz, M. — Okęcki, St. — Stachurski, E. : Antyhitlerowska dzialalność Polaków na Węgrzech i Bałkanach. Warszawa, PZWS, 1971.
• Biegański, Witold: Polska emigracja na Węgrzech w latach 1939—1940 — rola emigracji wojennej. »Najnowsze Dzieje Polski«, Warszawa, 1968/XII.sz.
• Budziński, Franciszek: Polskie gimnazjum i liceum w Balatonzamárdi i Balatonboglár (1939—1944), Lublin 1984
• Chodubski, Andrzej dr. hab.: Główne ogniwa kontaktów polsko—ormiańskich do początku XX wieku. Warszawa, Koło Zainteresowań Kulturą Ormian, 1988.
• Chowaniec, Czesław: Ormianie w Stanisławowie w XVII i XVIII wieku. Stanisławów, 1928.
• Dzieszyński, Ryszard: Polak, Węgier... Warszawa, Wydawnictwo Polonia, 1988.
• Wacław Felczak: A barátság útjai. »Lengyelország«, Warszawa, 1971/8.sz.
• Wacław Felczak: Historia Węgier. Warszawa – Wrocław – Kraków – Gdańsk – Łódz, Ossolineum, 1983.
• Felczak, Wacław: Ugoda węgiersko–chorwacka 1863 roku. Wrocław – Warszawa – Kraków, Ossolineum, 1969.
• Wacław Felczak — Fischinger, Andrzej: Polska–Węgry. Tysiąc lat przyjaźni. Warszawa–Budapeszt, Krajowa Agencja Wydawnicza – Wydawnictwo Corvina, 1979.
• Felczak, Wacław: Powrót i legenda. »Więź«, Warszawa, 1966/9. sz.
• Godziszewski, Tadeusz: Pisane w Rothesay. Warszawa, Czytelnik, 1973.
• Gopcsa László: Örmény közmondások. Kolozsvár, Stein—Ajtai, 1888.
• Gopcsa László: Az örmény népélet. Budapest, Pfeifer, 1922.
• Gopcsa László: Örmény levelek. Budapest, Pfeifer, 1928.
• Gromnicki, T.: Ormianie w Polsce, ich historia, prawa, przywileje. Warszawa, 1889.
• Herby rodów polskich — Polish Coats of Arms. Index and List of family Names. London, Orbis Books Ltd, 1990.
• Hory András: Bukaresttől Varsóig. Budapest, Gondolat Kiadó, 1987.
• Hory András: Kulisszák mögött. Wien, 1965.
• Hovhannesian, Eghia: A hazai örmények a nemzet szolgálatában. Gödöllő, Kalántzai, 1940.
• Hovhannesian, Eghia: Armenia népe. Gödöllő, Kalántai Nyomda, 1934.
• Hovhannesian, Eghia: Magyarországi örmény családok névsora. Gödöllő, 1940.
• Juhász Gyula: Magyarország külpolitikája 1919—1945. Budapest, Kossuth könyvkiadó, 1969.
• Juhász Gyula: A Teleki-kormány külpolitikája. Budapest, Akadémiai Kiadó, 1964.
• Gyula: A Ludovikától Sopronkőhidáig. Tények és tanúk. I–II. kötet. Budapest, Magvető Könyvkiadó, 1978.
• Kaltenberg, Lew: Za wolność Naszą i Waszą. Warszawa, Wydawnictwo MON, 1968.
• Kapronczay Károly: Akkor nem volt Lengyelország. Budapest, Magvető Kiadó, 1992.
• Kapronczay Károly: Lengyel katonák magyar földön. Budapest, Zrínyi Kiadó, 1994.
• Korbuly Domonkos: Az örmény kérdés a magyar közvéleményben. Budapest, 1942, a szerző kiadása.
• Kościów, Zbigniew: Wiadomość o Ormianach Kuckich. Warszawa, Koło Zainteresowań Kulturą Ormian, 1989.
• Kościów, Zbigniew: Hekiatnier, albo opowieści Ormian polskich. Warszawa, Koło Zainteresowań Kulturą Ormian, 1989.
• Kovács Endre: Bem József. Budapest, a Hadtörténelmi Intézet Kiadása, 1954.
• Kovács Endre: A Kossuth–emigráció és az európai szabadságmozgalmak. Budapest, Akadémiai Kiadó, 1967.
• Kovács Endre: A lengyel irodalom története. Budapest, Gondolat, 1960.
• Kovács Endre: A lengyel kérdés a reformkori Magyarországon. Budapest, Akadémiai Kiadó, 1959.
• Kovács Endre: Bem a magyar szabadságharcban. Budapest, Zrínyi Katonai Kiadó, 1979.
• Kovács Endre: Bem-apó. Budapest, Művelt Nép, 1951.
• Kovács Endre: Korszakváltás. Emlékiratok. Tények és tanúk. Budapest, Magvető Könyvkiadó, 1981.
• Kovács Endre: Magyarok és lengyelek a történelem sodrában. Budapest, Gondolat, 1973.
• Kovács Endre: Magyar–lengyel kapcsolatok a két világháború között. Budapest, Akadémiai Kiadó, 1971.
• Kovács Endre: Szemben a történelemmel. A nemzetiségi kérdés a régi Magyarországon. Budapest, Magvető Kiadó, 1977.
• Kovács Endre: Történelmi arcképcsarnok. Budapest, Gondolat Kiadó, 1976.
• Kovács István: A légió. Budapest, Kozmosz, 1989.
• Kovács István: Hamúban csillogó gyémánt. Budapest, Magvető Kiadó, 1988.
• Kozłowski, Eligiusz: Legion polski na Węgrzech 1848—1849. Warszawa, Wydawnictwo MON, 1983.
• Koźmiński, Maciej: Polska i Węgry przed drugą wojną światową. Wrocław – Warszawa – Kraków, Wydawnictwo Ossolineum, 1970.
• Koźniewski, Kazimierz: Zamknięte koła. Warszawa, ISKRY, 1965.
• Köves Rózsa: Találkozás lengyel fiatalokkal és idősebbekkel. Kötelező olvasmány a Pál utcai fiúk. »Magyar Nemzet«, Budapest, 1972. október 29-i sz.
• Krikor, Hagop (Dżirdżirjan): Ormianie znani i nieznani. Warszawa, Koło Zainteresowań Kulturą Ormian, 1986.
• Kruczkowski, S.: Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich. Lwów, 1935.
• Kubinyi Ferenc: Fekete lexikon. 1945–1956. I. Thousand Oaks, California, Malomfalvi Kiadó—Magyarok Vasárnapja, 1994.
• Kubinyi Ferenc: „...ketrecbe engem zártak...“Almásy Pál altábornagy, Dr. Aranyi Sándor orvos ezredes és Kéri Kálmán volt vezérkari ezredes vallomásai. Budapest, Holnap Kiadó, 1989.
• Kuczyński, Stefan Krzysztof: Polskie herby ziemskie. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
• Kulikowski, Andrzej: Heraldyka szlachecka. Warszawa, 1990.
• Kurdybowicz, Julian: Tułaczym szlakiem. Wrocław, Ossolineum, 1958.
• Lagzi István: Droga żołnierza polskiego przez węgierską granicę w latach 1939—1941. Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 1987.
• Lagzi István: Uchodźcy polscy na Węgrzech w latach drugiej wojny światowej. Warszawa, Wydawnictwo MON, 1980.
• Lechicki, Czesław: Kościół Ormiański w Polsce. Lwów, 1928.
• Leczykiewicz, Sylwester: Konfederacja Tatrzańska. Warszawa, LSW, 1969.
• Lewandowski, H. — Szlęk, St.: Były fiordy... Warszawa, PZWS, 1971.
• Lines of Succesion — Heraldry of the royal families of Europe. London, Orbis Publishing Ltd, 1981.
• Lukácsi Kristóf: Adalékok az erdélyi örmények történetének. Kolozsvár, Római Katholikus Lyceum, 1867.
• Lukácsi Kristóf: A magyarok őselei, hajdankori nevei és lakhelyei. Kolozsvár, Római Katholikus Lyceum, 1870.
• Lukácsi Kristóf: Emlékezetek az erdélyi örmények múlt életéből, melyeket az örmények apostola, Világosító Szent Gergely 1858-ik évi ünnepén egyházi beszédében előadott a szamosújvárosi plébános és Szolnok kerületi esperes. Bécs, Mechitaristák, 1859.
• Lukácsi Kristóf: Historia Armenorum Transilvaniae a primordiis gentis usque nostram memoriam e fontibus authenticis et documentis antea ineditis. Viennae, Congr. Mechitaristicae, 1859.
• Magyar–lengyel kulturális kapcsolatok – Polsko–węgierskie stosunki kulturalne 1948—1978. Budapest, Tankönyvkiadó, 1980.
• Maczek, Stanisław altb.: Od podwody do czołga. Edinburgh, Tomar Publishers, 1961.
• Magyar–lengyel kulturális kapcsolatok – Polsko–węgierskie stosunki kulturalne 1948—1978. Budapest, Tankönyvkiadó, 1980.
• Magyarok és lengyelek 1939—1945. Menekültügy. Budapest, Gondolat Kiadó, 1991.
• Magyarország története 1918—1990. Budapest, Korona Kiadó, ?év.
• Magyarország története. I—VIII. kötet. Budapest, Akadémiai Kiadó, 1984—1993.
• Magyarország történeti kronológiája I—IV. kötet. Budapest, Akadémiai Kiadó, 1983.
• Magyarok és lengyelek 1939—1945. Menekültügy. Budapest, Gondolat Kiadó, 1991.
• Majewski, Adam: Wojna, ludzie i medycyna. Lublin, Wydawnictwo Lubelskie, 1972.
• Majian, Rosan: Cultura Armenia. Buenos Aires, EUKA, 1971.
• Mańkowski, T.: Sztuka Ormian lwowskich. Kraków, 1934.
• Medyna, Piotr: Do Polski przez cały świat. Wspomnienia z 2 korpusu. Warszawa, Książka i Wiedza, 1970.
• Merza Gyula: A magyar örmények etnográfiája hanyatlásának okairól és azok orvoslásáról. Szamosújvár, Auróra, 1895.
• Merza Gyula: A hazai örménység jövője. Kolozsvár, Gombos nyomda, 1896.
• Merza Gyula: Az örmény betelepülés története Magyarországon és a szamosújvári örmény kath. püspöki ill. vikáriusi szék. Vác, Első Váci Sajtó nyomdája, 1913.
• Merza Gyula: Az örmény kereszt. Szamosújvár, Todorán Endre nyomdája, 1903.
• Merza Gyula: Az örmény ritus magyar missziója. Kolozsvár, Gombos nyomdája, 1901.
• Nowak, Jerzy Robert: Węgry bliskie i nieznane. Warszawa, ISKRY, 1980.
• Nowak, Jerzy Robert: Węgry 1939—1969. Warszawa, Wiedza Powszechna, 1971.
• Nowak, Jerzy Robert: Węgry 1939—1974. Warszawa, Książka i Wiedza, 1975.
• Olszański, Tadeusz: Budapeszteńskie ABC. Warszawa, ISKRY, 1984.
• Olszański, Tadeusz: Spotkania z Węgrami. Warszawa, KAW, 1982.
• Orient w polskiej kulturze artystycznej. Wrocław – Warszawa – Kraków, Ossolineum, 1959.
• Orłowski, Leon: O polityce. London, ORBIS, 1967.
• Orłowski, Leon: Wspomnienia z Budapesztu. Paris, Kultura, 1952/10. 115—136.old.
• Ormianie w Polsce i w świecie. Z ks. Józefem Kowalczykiem, duszpasterzem wiernych obrządku ormiańskiego w Polsce rozmawia Andrzej Chodkiewicz. Ład, 1987/17. str. 3, 10—11.
• Ormiańskie rękopisy iluminowane. Lwów, Posłaniec Św. Grzegorza, 1933.
• Patrubány Lukács: Örmény tanulmányok. Budapest, 1884.
• Perényi József: Lengyelország története. Budapest, Gondolat, 1962.
• Pethő Tibor: A Kárpátoktól a Balti tengerig. Budapest, Szikra, 1956.
• Reychman, Jan: Dzieje polonii węgierskiej. »Problemy Polonii Zagranicznej«, Warszawa, 1966/1967.sz.
• Ruffy Péter: Varsói hajnal. Budapest, Kossuth Könyvkiadó, 1961.
• Skibiński, Franciszek altb.: Pierwsza pancerna. Warszawa, Czytelnik, 1970.
• Szongott Kristóf: A magyarhoni örmény családok genealógiája tekintetel ezeknek egymás között lévő rokonságra s a vezeték- és keresztnevek etymológiai értelmére. Szamosújvár, Auróra, 1898.
• Szongott Kristóf: A magyarok eredete és őslaka. Szamosújvár, Auróra, 1906.
• Szongott Kristóf: A magyarországi örmények etnográphiája. Szamosújvár, Auróra, 1903.
• Szongott Kristóf. Szamosújvár, a magyar–örmény metropolisz írásban és képekben. Szamosújvár, Auróra, 1893.
• Szongott Kristóf: Szamosújvár szabad királyi város monográfiája 1700—1900.I–IV.kötet. Szamosújvár, Auróra, 1903.
• Talpassi Tibor: Bajcsy–Zsilinszky Endre és a lengyelek. Magyar Nemzet 1975/32.
• Thielmann, Edmund: Żołnierska odyseja. Warszawa, Wydawnictwo MON, 1971
• Uchodźcy polscy na Węgrzech w czasie wojny. Budapest, Athenaeum, 1946.
• Várkonyi Endre: Múlt idők tanúi. Dr.Antall József. Menekültügy Magyarországon. »Magyarország«, Budapest, 1974/36.sz.
• Węgry. Dokumenty. Wstęp i tłumaczenie Czesława Miłosza. Paris, Instytut Literacki, 1960.
• Węgry 1956—57. Warszawa, Książka i Wiedza,1983.
• Węgierskie wyznania. Eseje i rozważania o kulturze. Warszawa, PIW, 1979.
• Wieliczko, Mieczysław: Polacy na Węgrzech. Lublin, Polonijne Centrum Kulturalno–Oświatowe Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej w Lublinie, 1977.
• Wieliczko, Mieczysław: Lengyelek Magyarországon. Lublin, Polonijne Centrum Kulturalno–Oświatowe Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej w Lublinie, 1978.
• http://www.luksusnet.pl/def-J%C3%B3zsef_Antall_%28senior%29
• http://www.2lovestory.pl/art,J%C3%B3zsef_Antall_%28senior%29.html