Podlasie (biał. Падляшша, Padlašša, lit. Palenkė, łac. Podlachia) – kraina historyczna na pograniczu Polski i Białorusi.
Podlasie na mapie Polski
Nazwa[]
Pierwsza wersja etymologii nazwy krainy mówi, iż "Podlasie" pochodzi od wielkich i rozległych lasów porastających krainę - analogiczne pochodzenie na nazwa innego regionu - Polesia. Wielu historyków uważa jednak, że "Podlasie" pochodzi od słowa "Lachy" - określenia Polaków używanego na Rusi. Kraina ta była regionem pogranicznym między Polską, a Rusią, więc Rusini najprawdopodobniej nazywali ją ziemią "pod Lachami" czyli Podlasiem.
Herb[]
Herb obecnego województwa podlaskiego
Historyczny herb Podlasia przedstawia w polu czerwonym na tarczy dwudzielnej orła białego i Pogoń. Historycznie tarcza była podzielona w słup (pionowo), a orzeł nie miał korony. Tak wyglądał herb województwa podlaskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w Królestwie Kongresowym oraz herb województwa białostockiego w okresie II RP. Jednak po utworzeniu województwa podlaskiego w 1999 roku herb nieco zmieniono - obecnie tarcza podzielona jest poziomo, a orzeł ma koronę. Orzeł i Pogoń symbolizują położenie Podlasia na pograniczu Polski i Litwy oraz przynależność do obu tych państw na przestrzeni dziejów.
Historia[]
Średniowiecze[]
Herb braci dobrzyńskich, którym powierzono obronę Drohiczyna
W średniowieczu Podlasie stanowiło region pograniczny między ziemiami plemion polskich i ruskich. Być może leżało w granicach państwa Mieszka I w momencie przyjmowania chrztu w 966 r. lecz później zostało utracone. Z całą pewnością południową część Podlasia zdobył Bolesław I Chrobry w 1018 r. ale w 1047 r. Kazimierz I Odnowiciel oddał Podlasie księciu kijowskiemu, Jarosławowi Mądremu w zamian za pomoc w pokonaniu Miecława. W 1180 roku południowe Podlasie wraz z Drohiczynem znów znalazło się pod panowaniem polskim. Jako region pograniczny, było ono narażone na ustawiczne najazdy, dlatego też w 1237 roku książę Konrad I Mazowiecki sprowadził do Drohiczyna braci dobrzyńskich - utworzony na Ziemi Dobrzyńskiej zakon rycerski, przeznaczony pierwotnie do podboju Prus. Rycerze zakonni nie podołali jednak powierzonemu im zadaniu i już w roku 1251 Drohiczyn został zdobyty przez Rusinów pod wodzą księcia Daniela Halickiego.
Województwo podlaskie na mapie Rzeczypospolitej Obojga Narodów
W XIV w. Rusini ulegli ekspansji Wielkiego Księstwa Litewskiego i Podlasie zostało podbite przez wielkiego księcia Giedymina. Nasiliła się wtedy kolonizacja Podlasia przez ludność polską z sąsiedniego Mazowsza, które było w owym czasie biedne i przeludnione. Mazowszanie (zwani wówczas Mazurami) stopniowo wypierali autochtoniczną ludność ruską i przyczynili się do polonizacji regionu. W 1513 r. utworzono województwo podlaskie. Jednocześnie książęta mazowieccy zaczęli wysuwać roszczenia terytorialne w sprawie Podlasia, popierane przez królów Polski oraz miejscową ludność, co spotkało się z twardą odmową Wielkiego Księstwa. Po serii konfliktów granicznych, w roku 1569 Zygmunt II August na mocy unii lubelskiej przyłączył województwo podlaskie bezpośrednio do Królestwa Polskiego.
Rzeczpospolita Obojga Narodów[]
Historyczny herb Podlasia
W czasie potopu szwedzkiego Podlasie stanowiło jeden z głównych rejonów walk. W 1655 r. wojska popierające Jana Kazimierza obległy w Tykocinie oddziały popierające Szwedów pod wodzą księcia Janusza Radziwiłła. Stronnicy radziwiłłowscy zostali pokonani, a sam książę zmarł w tykocińskim zamku, który wkrótce został zdobyty przez wojska wierne królowi. W 1656 roku północne Podlasie zostało doszczętnie zniszczone przez sprzymierzonych z Polakami Tatarów, w zemście za to, że po bitwie pod Prostkami odebrano im pojmanego przez nich jeńca - Bogusława Radziwiłła. W tym samym roku południowe Podlasie spustoszyły sprzymierzone ze Szwedami wojska siedmiogrodzkie.
Pałac Branickich w Białymstoku
W XVIII w. Podlasie bujnie się rozwijało dzięki staraniom magnackiej rodziny Branickich herbu Gryf. Ich siedzibą stał się Białystok, gdzie zbudowali okazały pałac, znany obecnie jako "Podlaski Wersal". Dzięki Branickim Białystok stał się najważniejszym miastem regionu, spychając starsze miejscowości, takie jak Tykocin i Drohiczyn do drugorzędnej roli. W roku 1795 w wyniku III rozbioru Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć, a Podlasie zostało podzielone między Prusy a Monarchię Habsburgów.
Okres zaborów[]
W 1807 roku na mocy pokoju w Tylży większość Podlasia (Obwód Białostocki) została przyłączona do Cesarstwa Rosyjskiego jako dar Napoleona dla cara Aleksandra I. Pod panowaniem rosyjskim Białystok zaczął się jeszcze dynamiczniej rozwijać dzięki przemysłowi włókienniczemu. Był to, obok Łodzi, jeden z największych ośrodków włókiennictwa na ziemiach polskich.
Po I wojnie światowej[]
Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski
W 1919 roku Podlasie znalazło się w granicach odrodzonej Polski. Jednak kilka miesięcy później region opanowali bolszewicy maszerujący na Warszawę. 28 VII 1920 r. w Białymstoku powołano do życia Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski z Julianem Marchlewskim na czele. Ta marionetkowa organizacja miała stać się w przyszłości "rządem" Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, lecz klęska Tuchaczewskiego pod Warszawą pokrzyżowała te plany.
II wojna światowa[]
W czasie kampanii wrześniowej na terenach województwa białostockiego doszło do kilku istotnych starć zbrojnych. W dniach 7-10 września pod Wizną 720 Polaków stawiło czoła XIX Korpusowi gen. Hansa Guderiana, co przeszło do historii jako "polskie Termopile".[1] W kolei w dniach 20-22 września bohaterski opór nacierającym oddziałom sowieckim stawili mieszkańcy Grodna.[2].
Na mocy paktu Ribbentropp-Mołotow, Podlasie znalazło się w granicach ZSRR jako część Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej Sowieci rozpętali terror wobec mieszkańców Podlasia, wywożąc tysiące ludzi na Sybir oraz dokonując wielu rabunków i gwałtów na polskiej ludności cywilnej. Jednocześnie rozpoczęli budowę linii umocnień, zwanej Linią Mołotowa, która jednak nie została ukończona, gdyż w czerwcu 1941 roku ZSRR został zaatakowany przez Niemcy. Podlasie zostało przyłączone do Prus Wschodnich jako Okręg Białostocki. W roku 1944 Niemcy zostali wyparci z Podlasia przez Sowietów. Stalin uważał Białostocczyznę za część Związku Sowieckiego, gdyż została ona zajęta przez Sowietów w 1939 roku. Najprawdopodobniej wedle zamierzeń Stalina Białystok wraz z większością Podlasia miał po wojnie należeć do ZSRR. Nie doszło do tego najprawdopodobniej dzięki naciskom aliantów zachodnich.
Po wojnie[]
Istotnym wydarzeniem po zakończeniu II wojny światowej było utworzenie województwa podlaskiego, choć jego granice nie odpowiadają w pełni granicom historycznego Podlasia - zachodnia część województwa wraz z Łomżą to historyczna część Mazowsza, a północna to Suwalszczyzna. Jednocześnie południowa część Podlasia znalazła się poza granicami województwa - podzielono ją między województwo mazowieckie i lubelskie.
Przypisy
- ↑ Wizna historycznie należy do Mazowsza, a 1 IV 1939 roku na skutek zmian granic administracyjnych znalazła się w województwie warszawskim. Jednak przez niemal cały okres międzywojenny miejscowość należała do województwa białostockiego, a obecnie należy do podlaskiego.
- ↑ Grodno nie należy do Podlasia, ale w 1939 roku należało do województwa białostockiego