Kubrat (z buł. Кубрат; z czuw. Купрат) - drugi historycznie poświadczony chan Wielkiej Bułgarii z dynastii Dulo panujący w latach 630 - 660 naszej ery. Kubrat był następcą stryja Orchana, a także poprzednikiem swego najstarszego syna i prawowitego dziedzica - Batbajana, który jako pierworodny otrzymał po ojcu zwierzchnią władzę nad rodzeństwem. Wiemy o nim zdecydowanie więcej niż o innych monarchach wielkobułgarskich, a to wszystko za sprawą jego wysokiej aktywności politycznej zarówno w ówczesnej Europie, jak i Azji. Doszedł do władzy najprawdopodobniej po przybyciu z Konstantynopola do Fanagorii w 629 lub 630 roku n.e podczas, gdy Orchan zaangażowany w walki wewnętrzne jakie wybuchły w Kaganacie Zachodniotureckim i poniósł śmierć na polu bitwy. Początkowo uznawał zwierzchność zachodnich Turkutów, ale szybko się uniezależnił i uczynił swe państwo niepodległe. Rozliczył się z przymierza bizantyjsko-bułgarskiego przeciwko Awarom zawartego jeszcze przez poprzednika w 635 najeżdżając na trapiony niestabilnościom Kaganat Awarów. W trakcie wyprawy odbił od dawna uznające awarską zwierzchność bułgarskie plemię Kutigurów, które przyłączył do swego chanatu. Wydarzenie to zakończone sukcesem zapoczątkowało cykl militarnych kampanii, które przyniosły Wielkiej Bułgarii wielkie zwycięstwa i znacząco poszerzyły terytorium Wielkiej Bułgarii. Podbił plemię Sabirów ostatecznie jednocząc plemiona huno-bułgarskie pod jednym berłem, a także Alanów, Kosagów i być może nawet Chazarów. Zniszczył także państwo Hunów Dagestańskich. Powstrzymał napór islamu na Kaukaz zwyciężając kalifat islamski. Za jego panowania chanat przeżywał swój złoty wiek i okres rozkwitu dyplomatycznego nawiązując przyjazne relacje z Bizancjum, Chorezmem, Sogdianą oraz upadającą Persją Sasanidów. Wyznawał najprawdopodobniej chrześcijaństwo obrządku greckiego, choć mógł być też poganinem wyznającym tradycyjną religie turecką - Tengryzm. Zmarł w 660 roku n.e przypuszczalnie podczas wyprawy wojennej wymierzonej w plemiona wschodniosłowiańskie i został pochowany w miejscu dzisiejszej ukraińskiej wioski Mała Pereszczepina. W trzy lata po jego śmierci, a panowania Batbajana państwo wielkobułgarskie zostało najechane przez nomadycznych Chazarów, którzy ostatecznie je zniszczyli.
Życiorys[]
Pochodzenie[]
Symbol rodu Dulo - władców Wielkiej Bułgarii i Huno-bułgarów
Pochodzenie Kubrata oraz jego synów nie budzi jakichkolwiek kontrowersji w odróżnieniu od genealogi jego stryja i poprzednika - Orchana. Zgodnie z Imiennikim chanów protobułgarskich należał do rodu Dulo, a jego matką była siostra Orchana. Pozostaje niejasne jedynie jego związek z Irnikiem i Awitocholem również należących do tej rodzin oraz relacje rodzinne między nim, a Orchanem, który rzekomo należał do Ermi. Powszechnie uważa się go za założyciela dynastii Dulo, ale jest tak tylko i wyłącznie w przypadku linii Batbajana, Kotraga i Asparucha aż do chana Sewara. Faktycznie nie wiemy, kto zapoczątkował rodzinę, choć istnieją nawet sugestie, że ród ten istniał jeszcze w czasach świetności Xiongnu (II wiek p.n.e - I wiek n.e). Tak czy inaczej Kubrat był prawdopodobniej z pochodzenia Turkutem o arystokratycznych korzeniach, a jego przodkowie najpewniej pochodzili z turkuckiego plemienia Dulu żyjącego w dzisiejszej Azji Środkowej. Dulu było jednym z najważniejszych klanów tworzących Kaganat turecki, a po jego rozpadzie - zachodnią część.
Dojście do władzy[]
Sposób i okoliczności w jakich Kubrat został drugim chanem Wielkiej Bułgarii pozostają niejasne. Najwcześniejszym wydarzeniem z nim związanym było odesłanie go w charakterze politycznego zakładnika przez stryja do bizantyjskiego Konstantynopola podczas misji dyplomatycznej z 619 roku n.e, jako gwarant respektowania zawartego wspólnie z Grekami przymierza wymierzonego w Kaganat Awarów od strony bułgarskiej. Fakt, że właśnie Orchanowi powierzono opiekę nad nim dowodzi, że w 619 ani jego ojciec, ani matka nie żyli, a on sam był niepełnoletni. Nie wiemy, jakie przyczyny kierowały Orchanem, gdy odsyłał swego siostrzeńca do stolicy cesarstwa wschodniorzymskiego i rządzącego tam cesarza Herakliusza. Możliwe, że chciał w ten sposób ochronić przypuszczalnego następce przed niestabilnościom wewnętrzną w chanacie oraz zapewnić mu przy okazji wychowanie po chrześcijańsku. Z drugie jednak strony mógł również chcieć w ten prosty sposób bezkrwawo wyeliminować najbliższego krewnego z gry politycznej, jako możliwe zagrożenie dla jego autorytetu władczego. Tak czy inaczej wiemy na pewno, że przez następne 11 lub 12 lat pozostawał na cesarskim dworze. Nie istnieją żadne pisemne informacje źródłowe odnoszące się do życia Kubrata w czasach więzienia go w Bizancjum, choć późniejsza probizantyjska polityka sugeruje, że obchodzono się z nim dobrze. W 626 roku n.e pod Konstantynopol dotarła ze wschodniej Anatolii potężna armia perska, zaś od zachodu połączone siły awarsko-sklawińskie. Doszło do ciężkiego oblężenia, które zakończyło się kolosalną porażką awarsko-słowiańsko-perskiej koalicji. Był to moment przełomowy dla dalszych losów toczącej się właśnie wojny bizantyjsko-perskiej. Nie wiemy, jak wydarzenie to wpłynęło na charakter Kubrata, który najprawdopodobniej w trakcie oblegania stolicy cesarstwa wschodniorzymskiego pozostał w niej. Możliwe, że wydarzenie to rozbudziło w nim nastroje antyawarskie i pogłębiło jego sympatie do greckiego imperium. Kubratowi udało się powrócić do chanatu wielkobułgarskiego dopiero w 630, ewentualnie 629 roku. Stało się tak ze względu na rozruchy i bunty wewnętrzne jakie w 630 wstrząsnęły od jeszcze tak niedawno rozkwitającym Kaganatem Zachodniotureckim, co wymusiło na dotychczasowym chanie - Orchanie zaangażowanie się w konflikt najpewniej w celu uniezależnienia się od Turkutów Zachodnich. Powrót Kubrata odbył się prawdopodobnie z inicjatywy i za zgodą Orchana, który tym sposobem zabezpieczał sukcesje w chanacie na wypadek własnej śmierci. Orchan rzeczywiście zginął na polu bitwy, a jego dziedzicem został tym sposobem Kubrat.
Panowanie[]
Wielka Bułgaria w momencie śmierci Kubrata
Wielka Bułgaria pod koniec panowania Orchana
Panowanie Kubrata wyznacza śmierć Orchana w 630 roku n.e. Podobnie, jak poprzednik rezydował w Fanagorii oraz korzystał z tytułu chana Wielkiej Bułgarii. Początkowo uznawał wyższość państwa Zachodniotureckiego i zwierzchność jego władcy - Külüga Sibira, który został szóstym kaganem zachodnich Turkutów po zabójstwie siostrzeńca i poprzednika - Tonga Yabu. Gdy jednak sam Külüg, który według jednej z teorii był tą samą postacią, co Orchan został obalony i przepędzony przez syna i mściciela zamordowanego kagana - Irbisa Boluna Cabgu wypowiedział posłuszeństwo nowemu suwerenowi i tym samym w 631 uniezależnił się. Irbis wobec pogarszającej się sytuacji wewnętrznej u samych podstaw jego państwa nie mógł przeciwdziałać buntowi swego wasala, który szybko dokonał secesji Wielkiej Bułgarii z upadającego kaganatu. Od tej pory chanat wielkobułgarski pozostawał do końca swej historii niepodległy. Od tej pory skupił się na ostatecznym zjednoczeniu wszystkich plemion huno-bułgarskich pod swym berłem. W 635 roku niespodziewanie zaatakował wschodnie rubieże trapionego niestabilnością Kaganatu Awarskiego, zwyciężając Awarów i przyłączając kontrolowane przez nich bułgarskie plemię Kutigurów do swej domeny. Wywiązał się wówczas z antyawarskiego przymierza zawartego przez jego poprzednika z Bizancjum czym zapewnił sobie dobre relacje z następnymi cesarzami wschodniorzymskimi: Herakliuszem i Konstantynem III. Kutigurowie najprawdopodobniej nie stawiali oporu, a nawet mieliby powód, aby być usatysfakcjonowanymi ze zmiany rządzących, gdyż jeszcze nie tak dawno w trakcie kutigursko-awarskiego sporu o ustanowieniu nowego kagana po śmierci Bajana I ich dawni panowie - Awarzy krwawo stłumili bunt huńskich wasalów czym wywołali wzajemną wrogość. Po opanowaniu kutigurskich koczowisk Kubrat zmienił w latach 635 - 648 politykę ekspansji z zachodu na wschód. Najpierw podbił północnokaukaskie plemię huńskich Sabirów wcześniej znajdujące się w sferze wpływów chazarskich tym samym ostatecznie stając się jednym władcą Bułgarów. Fakt ten wszak nie zakończył jego podbojów. W późniejszym okresie zaanektował do swojego państwa zachodniokaukaskie plemiona Kosagów, których przodkami są dzisiejsi Czerkesi. Następnie zwasalizował lub przyłączył do Wielkiej Bułgarii sarmackich Alanów. Później unicestwił państwo Hunów Dagestańskich, których ziemie przeszły we władanie Hunów nadczarnomorskich. Istnieje nawet hipoteza, że jego zwierzchnictwo uznawali nawet Chazarzy. Kubrat tym samym wykształcił w północnym i centralnym Kaukazie bułgarską dominacje, której jednak trwałość miała zostać wystawiona na próbę, gdyż równocześnie na południu powstały niedawno Wielki Kalifat Islamski z każdym następnym rokiem łapczywie pochłaniał nowe ziemie kosztem Cesarstwa Wschodniorzymskiego i Persji Sasanidów, aby w końcu ambicje jego trzeciego kalifa - Usmana ibn Affana padły na chanat wielkobułgarski, a zwłaszcza na jego kaukaskie posiadłości. Jednak w 648 roku n.e Arabowie doznali bliżej nieznanej klęski w starciu z wojowniczymi Hunami i musieli porzucić swe zamiary. Wielkie zwycięstwo Kubrata nad wyznawcami islamu zapewniło mu sympatie ówczesnych państw zagrożonych arabską ekspansją: Persji Sasanidów, Bizancjum, Chorezmu i Sogdiany. W przypadku Cesarstwa Wschodniorzymskiego przyjazne relacje tym sposobem tylko się pogłębiły. Ostatecznie lata panowania Kubrata pozostają niejasne. Najprawdopodobniej resztę swego życia spędził na scementowaniu swej władzy, a w tym celu zaślubił przedstawicielki (lub przedstawicielkę) miejscowych rodów arystokratycznych, z którymi (lub z którą) miał pięciu synów: Batbajana, Asparucha, Kotraga, Kubera i Altseka.
Śmierć[]
Okoliczności, jak i data śmierci Kubrata budzą kontrowersje. Imiennik chanów protobułgarskich podaje, że Kuwrat panował 60 lat po dwuletnich rządach Gostuna. W średniowieczu, jak i dzisiaj monarcha pełni swój urząd do końca życia (przyp. Wielka Brytania), a zatem śmierć Kubrata następuje tutaj 60 lat od zgonu poprzednika. Sytuacje komplikuje jednak możliwa identyfikacja Orchana - poprzedniego chana, którego nie zanotowano w poczcie z enigmatycznych Gostunem, a która wydaje się być - mimo wszystko - mało prawdopodobna (patrz: Teorie spiskowe na temat Orchana). Wiemy, że Orchan zginął w 630 (lub 631) i w tym mniej więcej też czasie Kubratowi przypadła władza. Wychodzi więc na to, że Kubrat zmarł w 690/691 roku, ale taka datacja nie pokrywa się z faktami historycznymi ani nawet innymi danymi, które zanotowano w Imienniku. Po Kubracie pozycje chana przypadła - zgodnie z Imiennikiem, a także Chronografią Teofanesa Wyznawcy - jego najstarszemu synowi Batbajanowi zwanego również Bezmerem, który był suwerenem 3 lata po czym Wielka Bułgaria upadła na wskutek inwazji chazarskiej. Najazd Chazarów oszacowuje się na 663 lub 668 przy czym ten pierwszy wariant jest prawdopodobniejszy, jeśli przyjąć, że początek inwazji to 663, a koniec - 668. Tak więc idąc tym tokiem Batbajan został trzecim i ostatnim chanem Wielkiej Bułgarii w 660 lub 665 po śmierci ojca. Podsumowując - drugi chan wielkobułgarski zmarł najpewniej w 660 lub 665 w 30 lub 35 (ewentualnie w 31 lub nawet 36) roku panowania. Dane z ,,Imiennika" wydają się być mało wiarygodne biorąc pod uwagę symboliczność okresu panowania poszczególnych władców (por. 300-letnie rządy Awitochola i 150 lat rządów jego syna Irnika). Nie znamy jego wieku w momencie zgonu. Jeśli przyjąć, że został odesłany do Konstantynopola w 619, a zmarł w 660/665 to przeżył, co najmniej 41 lub 46 lat. Nie jasne jest, ile miał lat w 619, choć był wtedy najpewniej osobą niepełnoletnią, ale wiemy, że już w momencie śmierci (660/665) był już ojcem aż przeszło piątki dzieci. Przyczyny śmierci Kubrata mogły być różnorakie. Biorąc pod uwagę jego rzekomą długowieczność mógł umrzeć z przyczyn naturalnych lub zostać zamordowanym biorąc pod uwagę, że jego podboje na pewno przysporzyły mu wielu wrogów wśród ludów podbitych. Jednak został pochowany na ziemi Antów tak więc mógł ponieś podobnie, jak poprzednik śmierć w boju podczas (przypuszczalnie nieudanego) starcia ze Słowianami.
Skarb pereszczepiński[]
W 1912 roku syn okolicznego pasterza przebywając w wiosce Mała Pereszczepina znajdującej się we wschodnio-centralnej części dzisiejszej Ukrainy we współczesnym obwodzie połtawskim potknął się o złote naczynie zagrzebane w ziemi stając się tym samym przypadkowym odkrywcą wyposażonej w liczne bogactwa skrytki - przypuszczalnie grobowca, którą od nazwy miejscowości, gdzie została odkryta potocznie określa się "skarbem pereszczepińskim". Przeprowadzone przez znanego archeologa tamtych czasów - hrabiego Aleksego z rosyjskiego rodu szlacheckiego Bobrowskich wykopaliska archeologiczne z 1914 udowodniły obecność wielu - ponad 800 - sztuk w tym drogocennych przedmiotów wykonanych nawet ze złota i srebra, które zostały opisane jeszcze tego samego roku. Obecnie zawartość skarbu pereszczepińskiego można podziwiać w Państwowym Muzeum Ermitażu w rosyjskim mieście Sankt Petersburg w obwodzie leningradzkim. W skarbcu odkryto między innymi złoty ryton, torkwes, kolczyki, siedem bransoletek, złoty dzbanek, pierścienie ozdobione szlachetnymi kamieniami, złote tablice w kształcie kwadratu, bizantyjskie monety przedstawiające takie historyczne postacie, jak cesarza wschodniorzymskiego Maurycjusza (586 - 602 n.e) i późniejszego monarchę bizantyjskiego Konstansa II (641 - 668 n.e) oraz naczynie z wizerunkiem szachinszacha Persji - Szapura II (309 - 379 n.e) zwanego Wielkim, a także bizantyjski zabytek z napisem VI-wiecznego greckiego biskupa Tomisu (dzisiejsze Konstanca w Rumunii) itd. Szczególną uwagę zwracają jednak złote pierścienie opatrzone monogramem, który po rozkodowaniu oznacza słowo "Kubrat" i jest ono najprawdopodobniej imieniem właściciela kosztowności. Dało to popularnej współcześnie teorii, że skarb w Małej Pereszczepinie to w istocie miejsce spoczynku Kubrata z dynastii Dulo - drugiego chana Wielkiej Bułgarii. Założenie to jest kwestionowane ze względu na brak szkieletu czy prochów po zmarłym lub jakichkolwiek dowodów na odprawienie obrzędów pogrzebowych. Dodatkowo istnieją także inne hipotezy o właścicielu skarbca. Najprawdopodobniej był to władca z jakiegoś koczowniczego ludu (Chazarów, Hunów lub Awarów), który poległ na ziemi słowiańskich Siewierzan bądź Uliczów i został pochowany ze swym majątkiem uzyskanego na drodze handlu lub łupieży. Jedno jest pewne - właściciel skarbu musiał być osobą wysoko postawioną i pochodzić z okresu napływów ludów barbarzyńskich z Azji i Europy Wschodniej wgłąb starego kontynentu zaczynającego się w roku 376 po Chrystusie wraz ze zniszczeniem Nadczarnomorskiego Królestwa Ostrogotów przez Huno-bułgarów, a kończącego się na przełomie IX i X wieku n.e, gdy ugryjscy Mandziarowie założyli w Panonii przyszłe królestwo Węgier. Mimo to najczęściej i najchętniej jednak znalezisko łączy się właśnie z Wielką Bułgarią i jej drugim chanem Kubratem - dowodzi ono bowiem o dawnej potędze, wpływach i świetności w latach 631-660 istnienia tego nadczarnomorskiego chanatu, który funkcjonował zaledwie 46 lub ewentualnie 51 lat, czyli bardzo krótko, jak na swe osiągnięcia, sukcesy i potencjał.
Szablon:Navbox