Historia Wiki
Advertisement

Jan I Olbracht (ur. 27 grudnia 1459 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1501 w Toruniu) − król Polski z dynastii Jagiellonów w latach 1492 do 1501, syn Kazimierza IV Jagiellończyka oraz Elżbiety Rakuszanki.

Biografia[]

W 1467 Jan trafił pod opiekę Jana Długosza, jednego z najwybitniejszych umysłów polskiej jesieni średniowiecza. Długosz uczył królewiczów historii, języków - niemieckiego i łacińskiego, prawa, filozofii i sztuki oratorskiej. Edukacją synów Kazimierza zajmował się także Filippo Buonaccorsi zwany Kallimachem, Włoch, przedstawiciel renesansu w Polsce. Rycerskim wychowaniem zajął się Stanisław Szydłowiecki. Kazimierz miał aż sześciu synów, nikt na początku nie sądził, że Jan Olbracht obejmie jakikolwiek tron. Władysław, pierworodny syn miał objąć tron po ojcu, za to Kazimierz miał szanse na tron książęcy. Jednak w 1471 roku Władysław wskoczył na wolny król czeski, a potem został jeszcze królem Węgier. Kazimierz zmarł w 1484 r., potem został kanonizowany. Wtedy też Jan jako trzeci awansował na następcę tronu.

W latach 1486-1490 - rządy namiestnicze na Rusi. W ich czasie 8 września 1487 stoczono bitwę nad rzeką Szawranią, przyszły król Jan rozbił 5-tysięczny oddział tatarski, tego samego dnia pod Kopystrzyniem ruszył na własny obóz, który pod nieobecność sił głównych opanowali Tatarzy, zwyciężył i wziął aż 2000 jeńców.

6 kwietnia 1490 zmarł król Węgier, Marcin Korwin, Jagiellonowie zgłosili pretensje do tronu; 7 czerwca ogłoszono Jana Olbrachta królem Węgier przez szlachtę węgierską, jednak miał bardzo poważnego przeciwnika... własnego brata. 1 lipca Olbracht ze swoim wojskiem stanął na polsko-węgierskiej granicy, realnie jednak ocenił swoje szanse i nie wydał bratu bitwy - miał on nieznacznie silniejszą armię, dwa tygodnie później ogłoszono królem Węgier Władysława. Kolejne działania zbrojne miały miejsce między wrześniem 1490 a lutym 1491, które zaczął Jan dowiedziawszy się o koronacji brata. Zakończone zostały pokojem wieczystym w Koszycach, na jego mocy Jan uznaje Władysława i dostaje księstwo głogowskie, Jan nadal jednak używał tytułu wybranego króla Węgier, a brat nie wypłacił mu należnej sumy. Dlatego też 1 stycznia 1492 doszło do bitwy pod Preszowem. Chociaż Jan Olbracht walczył bardzo dzielnie, przegrał wobec wielkiej przewagi liczebnej (4 tys. na 18 tys.) i musiał zrezygnować z tronu węgierskiego.

7 czerwca 1492 zmarł Kazimierz IV. Jan Olbracht na elekcji na króla od początku miał duże szanse. Oczywiście kandydatury zgłaszali Aleksander i Zygmunt, nawet Władysław (król Czech i Węgier), Piast Janusz II, książę płocki. 27 sierpnia 1492 wybrano na tron Jana Olbrachta. 23 września miała miejsce uroczysta koronacja na Wawelu.

5 grudnia 1492 podpisano traktat o przyjaźni polsko-węgierskiej. 21 września 1494 Jan zyskał cenną zdobycz terytorialną - nastąpiło wykupienie księstwa zatorskiego od księcia Jana V, który nie miał legalnego potomstwa za 8 tys. florenów, książę także miał dożywotnią rentę w wysokości 200 grzywien rocznie. Zmarł w 1513. 16 lutego 1495 zmarł Janusz II Starszy z Piastów nie pozostawiając potomków, a więc zgodnie z prawem lennym księstwo płockie zostało wcielone do Korony. Brat Janusza Konrad Rudy nie zgadzał się z tym i zajął Płock. Olbracht jednak nie zamierzał tak jak ojciec tolerować ambicji książąt mazowieckich. Zwołał z Kujaw pospolite ruszenie i zmusił Konrada do wycofania się.

Między lutym a kwietniem 1496 roku odbył się zjazd w Piotrkowie. Stawił się na nim na wezwanie Konrad II Rudy. Z woli królewskiej nastąpiło zabranie mu prawie wszystkich ziem za niezłożenie hołdu lennego, dzięki królewskiej łasce mógł jeszcze rządzić w Czersku. Gwałtowna reakcja Jana mogła być też zemstą za wcześniejsze niesnaski. Król uchwalił dokumenty znane jako statuty piotrkowskie.

W 1497 odbyła się wyprawa mołdawska Jana Olbrachta. Oficjalnym celem wyprawy było odbicie z rąk tureckich portów czarnomorskich. Jan jednak chciał osadzić na tronie swojego brata, Zygmunta na miejsce niesprzyjającej mu dynastii (złożono hołd lenny w 1489, ale Stefan Wielki już 4 lata później sprzyjał Turkom). 24 września rozpoczęło się oblężenie Suczawy, jednak, kiedy Władysław II zagroził, ze wypowie wojnę Olbrachtowi (Węgrzy nie chcieli rezygnować z wpływów w Mołdawii) Olbracht się wycofał. 26 października - bitwa po Koźminem - Stefan Wielki urządził zasadzkę na wojska polskie dysponując dużo mniejszymi siłami pokonał wojska polskie. Zginęło ok. 5 tys. z 80 tys. wojsk polskich, bitwa była dotkliwą klęską, ale nie katastrofą. Najgorsza rzecz po tej bitwie to to, że Polska spadła na arenie międzynarodowej. Od razu po powrocie do kraju, Jan zaczął przygotowania do kolejnej wyprawy, do której jednak potem nie doszło, prawdopodobnie po to, aby się do niej przygotować na początku 1498 roku nałożono na mieszkańców bardzo wysokie podatki.

1499 nie był szczęśliwym rokiem dla Polski. Podpisano niekorzystne pakty dyplomatyczne z Turkami i Mołdawianami, w listopadzie zwrot Czechom należnego im Głogowa. Sukcesem dyplomatycznym w tamtych czasach było podpisanie antymoskiewskiego sojuszu z Tatarami na czas nieokreślony w 1501 roku.

W 1501 roku nastąpiło przygotowanie do wojny z Krzyżakami po tym jak wielki mistrz Fryderyk Saski zaczął kwestionować założenia traktatu. Król przyjechał do Torunia. Niestety, Jan zmarł nagle w wyniku ciężkiej choroby, która na niego spadła. Trzeba pamiętać, że Jan miał dopiero 42 lata. Istniała realna szansa przyłączenia zakonu do Polski, rozwiązałoby to wszystkie problemy, które miała Polska w przyszłości z zakonem, a potem z Prusami, ale po śmierci dowódcy wyprawa się nie odbyła. Król Olbracht został pochowany w katedrze wawelskiej. Rządził zaledwie dziewięć lat, ale wiadomo, że król miał wielki talent, nie był uległy, był wojowniczy i inteligentny. Kto wie? Może gdyby dożył wieku starczego pamiętalibyśmy go jako jednego z najwybitniejszych królów Polski.

Źródła[]

  • Jan Olbracht, tom 28 kolekcji Władcy Polski, Hachette

Advertisement