József Mindszenty

Sługa Boży Prymas Węgier József kardynał Mindszenty, który w latach II wojny światowej jako proboszcz w Zalaegerszeg ks.József Pehm, wiele pomagał uchodźcom polskim

József kardynał Mindszenty - József Pehm (Bem) - Հովսեբ Բեմ; (ur. w 1892 r., zm. w 1975 r.), Sługa Boży Kościoła katolickiego, dziennikarz, jeden z największych węgierskich duchownych rzymskokatolickich, z pochodzenia Ormianin, daleki krewny generała Józefa Bema (Հովսեբ Բեմ), proboszcz w Zalaegerszeg (1919-1944), protonotariusz apostolski (1937), biskup bezprymski (1944-1945), arcybiskup ostrzychomsko-budapeszteński, kardynał, prymas Węgier (1945-1974). Wieloletni więzień bolszewików, katowany i znieważany przez bezpiekę. Jedna z największych postaci węgierskiego Kościoła katolickiego XX wieku. Osoba szczególnie zasłużona dla Polski.

Młodość

Dom rodzinny kardynała w miejscowości Mindszent

Podczas uroczystości XXXIV Światowego Kongresu Eucharystycznego w Budapeszcie (1938 r) ks.József Pehm spowiadał wiernych na placu Hősök Tere (Bohaterów) - zbiór Rolanda Antoniewicza

Nagrobek ks. Józsefa kardynała Mindszentyego - autor: Roland von Bagratuni

Przyszły kardynał urodził się w rodzinie plantatorów winorośli, właścicieli ośmiohektarowej winnicy. Miał sześcioro rodzeństwa, jednak dwóch bliźniaków zmarło bardzo wcześnie, a jedna z sióstr w wieku ośmiu lat; był najstarszym z rodzeństwa. Dzięki pomocy rodziców i wrodzonym zdolnościom, przyszły kardynał ukończył pięć dolnych klas szkoły gminnej w Mindszent. Jednak, jak pisał we wspomnieniach, nauczył się nieporównanie mniej, niż jego rówieśnicy z miasta. Po pierwszej komunii został ministrantem i dzięki pomocy proboszcza został przyjęty do gimnazjum norbertanów w Szombathely. W ciągu pierwszych 2-3 lat gimnazjum nadrobił zaległości i w ostatnich klasach był już znakomitym uczniem, maturę zdając jako prymus. Dużo czytał, interesował się historią i literaturą piękną. W gimnazjum Józef Pehm poczuł powołanie do stanu kapłańskiego i zaczął się zagłębiać w tajniki wiary. Został prefektem kongregacji młodzieżowej.

Kapłaństwo

Kościół pw. Króla Św. Stefana w Gellénháza (woj.Zala), zbudowany na wniosek ks.Józsefa Pehma.

Bezpośrednio po maturze, Józef Pehm otrzymał powołanie i wstąpił do seminarium duchownego w Szombathely — stolicy komitatu (województwa) Vas. Głęboka wiara i nieprzeciętna wiedza teologiczna, zjednała mu sympatię i szacunek nauczycieli. Zwrócił na niego uwagę również biskup sufragan z Szombathely hr.János Mikes, który kleryka chciał wysłać na studia teologiczne do wiedeńskiego Pazmaneum — miejsca kształcenia najwybitniejszych węgierskich teologów. Pehm odmówił jednak, uważając, że jego znajomość teologii jest jeszcze zbyt słaba. Biskup przez kilka lat nie mógł jemu wybaczyć tej decyzji. W dniu 12 czerwca 1915 Józef Pehm otrzymał święcenia kapłańskie od biskupa hr.Mikesa. Posługę duchowną zaczął jako wikary przy proboszczu Béli Geiszlingerze w parafii Felsőpaty (dzisiaj Rábapaty) w komitacie (województwie) Vas, leżącej 4 km od miasta Sárvár. Zdobył w tym czasie rozgłos jako autor książki „Édesanya” („Mateczka”), wydanej dwukrotnie w 1916 i cieszącej się sporą popularnością. 1 lutego 1917 ks. Józef Pehm został nauczycielem w gimnazjum w pobliskim Zalaegerszeg, gdzie później przez długie lata był proboszczem. Tu za namową rodziców, biskupa i znajomych objął redakcję komitatowej (wojewódzkiej) gazety „Vármegyei Újság” i został rajcą miejskim. Praca dziennikarza tak bardzo pasjonowała jego, że później ks. Pehm założył własną gazetę „Zalamegyei Újság”.

Podczas bolszewickiego buntu na Węgrzech wiosną 1919 r, przyszły kardynał stracił ukochanego dziadka, a sam dostał się do komunistycznej niewoli. Za namową eskortującego go sierżanta milicji zbiegł, ale po drodze w Zalalövő znów został uwięziony przez bolszewickich milicjantów. 15 maja 1919 r wypuszczono jego, ale wbrew zakazom komunistycznych władz, odprawił mszę świętą, za co znów aresztowano jego. Wolność odzyskał dopiero na początku sierpnia 1919, po upadku bolszewickiej rebelii.

W wieku zaledwie 27 lat ks. Józef Pehm został proboszczem parafii pw. św. Marii Magdaleny w komitackim (wojewódzkim) mieście Zalaegerszeg, liczącym wówczas zaledwie 16 tys. mieszkańców. Parafia obejmowała barokową farę z połowy XVIII wieku i mały kościółek w dzielnicy willowej Kertváros (dziś jest tam tłumnie odwiedzana przez wiernych tablica pamiątkowa ku czci kardynała). Parafia obejmowała również szereg podmiejskich osiedli i wsi: Zalabesnyő, Szenterzsébethegy, Ebergény, Ságod oraz Vorhota. Prócz tego proboszcz Pehm zastępował chorych proboszczów w jednoosobowych parafiach w Kadarkút, Zalaszentgrót, Zalabér (w latach II wojny światowej tu znajdowały się duże obozy „internowania” polskich uchodźców, których komendanci byli jego przyjaciółmi), w rodzinnej wsi Zalamindszent, w miejscowości pielgrzymkowej Búcsúszentlászló, w Kisbucsa, Zalaszentmihály, Pacsa i innych. W 1924 r ks. Pehm został mianowany przez biskupa opatem tytularnym klasztoru Pornóapáti, leżącego 16 km na zachód od Szombathely, kilka kroków od granicy austriackiej. W 1937 został prałatem papieskim. W maju 1938 r wziął aktywny udział w uroczystościach XXXIV Światowego Kongresu Eucharystycznego w Budapeszcie. (Wśród gości, obok legata papieskiego, późniejszego papieża Piusa XII — Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej Eugenio kardynała Pacelli, obecnych było 14 kardynałów, 48 arcybiskupów, 197 biskupów, 250 tys budapeszteńczyków, 250 tys wiernych z różnych stron Węgier, oraz 25 tys zagranicznych pielgrzymów. W ostatnim dniu uroczystości — 29 maja na mszy świętej celebrowanej przez legata papieskiego, obecnych było ponad pół miliona osób, którzy przed mszą świętą na miejscu, w przenośnych konfesjonałach spowiadali się.) Z okazji XXXIV Światowego Kongresu Eucharystycznego w Budapeszcie, na wniosek ks.Józsefa Pehma, w miejscowości Gellénháza (komitat Zala), słynnej z górnictwa naftowego, zbudowano bardzo piękny kościół pw. Króla Świętego Stefana.

Działalność polonofilska, ratowanie Polaków i żydów, przemyt żołnierzy RP na Zachód

Msza święta w obozie internowanych żołnierzy i oficerów RP w Zalaszentgrót, celebrowana przez Nunciusza Papieskiego abp. Angelo Rotta, koncelobrowana przez ks. Jusztiniána Serédiego, ks.kanonika Miklósa Bersztóczy'ego, proboszcza w Zalaegerszeg ks. Józsefa Pehm-Mindszentyego (późniejszego Prymasa), oraz ks. prałata i proboszcza w Balatonboglár (po wojnie Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego), protonotariusza apostolskiego dr. Béla Varga - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

ks. Prymas Węgier Jusztinián Serédi - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

ks. kanonik, prałat dr. Miklós Beresztóczy - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

Zdzisław Antoniewicz - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

nunciusz papieski abp.Angelo Rotta - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

Jan Ulatowski

minister dr.József Antall senior - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

Komendant obozu w Zalaszentgrót, kpt.István János Hajdú w swoim gabinecie - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

płk. Zoltán Baló - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

Kaplica i świetlica w polskim obozie w Bregencmajor - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

ks. Béla Varga - ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

Budynek polskiego gimnazjum w Balatonboglár — wcześniej świetlica parafialna

Błogosławiony bp. Zoltán Meszlényi - zamordowany przez bolszewickich zbirów koadjutor Archidiecezji Budapeszteńsko-Ostrzychomskiej, prawa ręka Prymasa Józsefa kardynała Mindszentyego

księżna Berandotte z wizytą w Balatonboglár u polskich uczniów

Premier hr.Pál Teleki

Budynek bursy i szkoły podstawowej polskich dzieci żydowskich w Vác

biskup sufragan diecezji Vác dr. Árpád Hanauer

Poseł RP Leon Orłowski — polska karykatura

Nunciusz papieski monsigniore Angelo Rotta z kolejną wizytą w obozie polskim w Zalaszentgrót- ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

Płk. Kálmán Kéri

Dyrektor Instytutu Polskiego Prof.dr. Zbigniew Załęski- ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

Nunciusz Papieski abp Angelo Rotta w obozie polskim w Zalabér- ze zbiorów Rolanda Antoniewicza

gen.Stanisław Maczek

Tablica pamiątkowa na ścianie jednego z węgierskich kościołów.

Po agresji sowiecko-hitlerowskiej na Polskę we wrześniu 1939 r, Premier Węgier hr. Pál Teleki razem z Prymasem ks. Jusztiniánem Serédim wydali polecenie przyjmowania polskich uchodźców cywilnych i wojskowych jak prawdziwych braci-przyjaciół. Ze strony administracji państwowej wykonanie tego polecenia powierzył ministrowi spraw wewnętrznych Ferencowi Keresztes-Fischerowi, który dyrektora departamentu socjalnego MSW dr. Józsefa Antalla seniora zalecił mianować komisarzem rządowym d/s uchodźctwa w randze ministra bez teki. Z kolei Minister Obrony Károly Bartha odpowiedzialnym za sprawy polskich żołnierzy i oficerów wyznaczył dyrektora departamentu jenieckiego, płk.Zoltána Baló oraz oficera Sztabu Generalnego płk. Kálmána Kéri. Ze strony władz kościelnych, paralelne pełnomocnictwo od Prymasa ks. Jusztiniána Serédiego otrzymał jego osobisty sekretarz, a zarazem dyrektor departamentu katolickiego Ministerstwa Wyznań, Oświaty i Kultury — ks.dr. kanonik Miklós Beresztóczy oraz biskup koadjutor Zoltán Meszlényi. Natychmiast nawiązali oni kontakt z Posłem RP w Budapeszcie Leonem Orłowskim, attaché wojskowym ppłk dypl. Janem Pindelą-Emisarskim, konsulem Józefem Zarańskim, oraz odpowiedzialnym za sprawy socjalne, kościelne, kulturalne i młodzieżowe I sekretarzem Poselstwa RP, wicedyrektorem Instytutu Polskiego w Budapeszcie Zdzisławem Antoniewiczem.

Wspomniane osoby aż do okupacji hitlerowskiej, która nastąpiła 19 marca 1944 r, wspólnie regularnie odwiedzali wszystkie obozy polskie w Węgrach w celu szybkiego operacyjnego rozwiązania wszelkich problemów nurtujących Polaków. Początkowo należała do tego operacyjna pomoc udzielana tym polskim oddziałom wojskowym, które w pełnym rynsztunku bojowym, nie niepokojone przez nikogo, przemaszerowały przez całe Węgry aż do granicy jugosławiańskiej (po drodze nocując w węgierskich koszarach wojskowych i policyjnych, a nawet w klasztorach i na terenie różnych parafii!), gdzie przewodnicy-Węgrzy pomagali im niespostrzeżenie przedostać się przez granicę. Oddziały te później zasiliły szeregi armii polskiej organizowanej w Angers we Francji przez gen.Władysława Sikorskiego. Ci wojskowi polscy, którzy pozostali na Węgrzech, praktycznie otrzymali tą samą pomoc materialną i duchową, co uchodźcy cywilni. A więc miejscowi proboszczowie wspólnie z polskimi duchownymi regularnie odprawiali im msze święte, lub koncelebrowali je z wyższymi duchownymi, którzy często odwiedzali każdy obóz. Należał do nich Nuncjusz Papieski ks. abp Angelo Rotta, ks. Prymas Jusztinián Serédi, ks. biskup-koadjutor budapeszteńsko-ostrzychomski Zoltán Meszlényi, ks.dr. kanonik Miklós Beresztóczy oraz proboszcz w Zalaegerszeg József Pehm (późniejszy Prymas József kardynał Mindszenty) i w Balatonboglár ks. infułat Béla Varga (późniejszy Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego).

Ponieważ bardzo wielu polskich uchodźców wojskowych natychmiast, albo po krótkim odpoczynku chciało przedostać się na Zachód, aby wstąpić w szeregi formowanego we Francji (w Angers) Wojska Polskiego, Prymas Jusztinián Serédi zwrócił się z prośbą do proboszczy parafii w Zachodnich Węgrzech o aktywną pomoc w tej sprawie. Ks. József Pehm jako jeden z pierwszych zadeklarował swoją pomoc, dzięki czemu aż trzy duże obozy „internowanych” żołnierzy RP znalazły się na terenach jego parafii (Kadarkút, Zalaszentgrót, Zalabér). W Zalabér a potem w Zalaszentgrót komendatnem obozu był stary przyjaciel późniejszego Prymasa, kapitan rezerwy János István Hajdú (ojciec Prof.dr.płk.Istvána Hajdu), który wszelkimi sposobami starał się umilić ciężkie dni przymusowego odpoczynku na Węgrzech olbrzymiej rzeszy 140 tys. polskich uchodźców. Obozowicze tak polubili jego, że słyszeć nie chcieli o ich przeniesieniu gdziekolwiek, kiedy na porządku dziennym pojawiła się taka możliwość. Ale nie było inaczej w kilkuset innych obozach, które natychmiast znalazły się pod opieką miejscowych parafii i wiernych. Tak mogło powstać w Balatonboglár nad jeziorem Balaton jedyne wówczas w Europie polskie gimnazjum, czy szkoła podstawowa i bursa dla dzeci polskich pochodzenia żydowskiego w Vác. Całe Węgry brzmiały echem pamiętnych kart historii tysiącletniej przyjaźni węgiersko-polskiej, bo nie tylko księża proboszczowie József Pehm i Béla Varga w każdą niedzielę z ambony to podkreślali! Zresztą Węgrzy, upokorzeni rozbiorem kraju przez podły Układu Trianoński, tylko w Polakach i w Polsce widzieli jedynego sojusznika i przyjaciela, który zrozumie ich ból i stanie po ich stronie tak, jak stanęło tysiące Polaków podczas walk narodowo-wyzwoleńczych Węgierskiej Wiosny Ludów lat 1848—1849, kiedy na czele z generałami Józefem Bemem, Henrykiem Dembińskim i Józefem Wysockim, ruszyli na Węgry walczyć Za Waszą Wolność i Naszą! Bo Polska i Polacy już niejeden raz doznali takie upokorzenie.

Obecnie (2011 rok) leżące po obu stronach rzeki Zala miasto stołeczne komitatu (województwa) Zala — Zalaegerszeg, liczy prawie 62.000 ludności. Miasto jest położone w odległości 40 km od stacji granicznej Bajánsenye na granicy ze Słowenią (wówczas Jugosławią). Stąd prowadzi najkrótsza trasa do Wenecji i dalej do Francji przez Ljubljanę i Triest. Jako prałat i redaktor własnej gazety „Zalamegyei Újság”, ks. József Pehm bardzo dobrze znał nie tylko proboszczy nadgranicznych miejscowości w komitatach Zala (granica ze Słowenią) i Vas (granica z Austrią), ale także sołtysów, burmistrzów i bardzo wielu wiernych. Wszystcy oni również darzyli Polskę i Polaków głęboką, wręcz „wybuchową”, entuzjastyczną sympatią. Nic więc dziwnego, że już w pierwszych dniach „najazdu” polskich uchodźców, natychmiast włączyli się do propolskiej współpracy pod kierunkiem ks. prałata-redaktora Pehma! „Uciekinierzy” polscy najpierw zatrzymywali się w jednym z obozów na terenie komitatu Zala (przede wszystkim Kadarkút, Zalaszentgrót, Zalabér), w celu odpoczynku i nabrania sił, a potem przenosili się do nagranicznych miejscowości wskazanych przez ks. Pehma, czy nawet ...komendanta obozu. Stąd, pod osłoną nocy, w towarzystwie węgierskich przewodników z obu stron granicy, przepływali łódkami rzekę Zala (lub Rába na granicy z Austrią) i ruszali dalej do Francji, w zasadzie nigdzie po drodze nie niepokojeni! Czasami całe oddziały wojskowe i to uzbrojone po zęby, „bezkarnie” podejmowały się tej eskapady! Tak, jak to miało miejsce z oddziałami generałów Skibińskiego i Maczka

Późniejszy Prymas Węgier nie szczędził czasu i sił w udzielaniu pomocy Polakom, którzy padli ofiarą nie tylko hitlerowców, ale także jeszcze gorszych od nich bolszewików — morderców jego dziadka. Jak to z wielką dumą podkreślało wielu Węgrów: „minden lében kanál volt” - dosłownie: „był łyżką w każdej zupie”, czyli po prostu był gotowy do wszystkiego. Pomagał księdzu Béli Varga przy organizowaniu obozu i gimnazium dla młodzieży polskiej w Balatonboglár, zaopatrywania uchodźców w polskie książki, które zbierał po całych Węgrach razem z innymi datkami, do zbierania których mobilizował wszystkich znajomych. Trudno w krótkim artykule encyklopedycznym wymienić to wszystko, co bezinteresownie zdziałał dla Polski i Polaków, dla tysiącletniej przyjaźni węgiersko-polskiej! Nic więc dziwnego, że to Polacy nakłonili swoich przedstawicieli do stałego przypominania zarówno przedstawicielom polonofilskich władz węgierskich, jak i Nuncjuszowi Papieskiemu jego bezgranicznych zasług w interesie mianowania jego na funkcję biskupa w Bezprym, a potem na funkcję Prymasa, co potwierdził również naoczny świadek: nunciusz papieski monsigniore Angelo Rotta oraz inny dyplomata papieski — abp.Agostino Casaroli.

.

Biskup, arcybiskup, kardynał, Prymas Węgier

József kardynał Mindszenty jeszcze jako biskup w Veszprém (Bezprym) - József Pehm - Հովսեբ Բեմ - Foto ze spadku Zdzisława Antoniewicza

Prymas László kardynał Lékai, w czasie wojny proboszcz w Balatonlelle koło Balatonboglár

kardynał Mindszenty przed „sądem” bolszewickich opryszków

Gmach Ambasady USA w Budapeszcie, gdzie kardynał Mindszenty otrzymał schronienie

Sługa Boży József kardynał Mindszenty

Muzeum Mindszentyego w Ostrzychomiu

Pośmiertna maska Mindszentyego

Pomnik Mindszentyego w Budapeszcie, XVI. ker., Templom tér

4 marca 1944 ks. prałat Józef Pehm został mianowany przez papieża Piusa XII biskupem Bezprym (Veszprém) i otrzymał sakrę biskupią. Wtedy przyjął nazwisko i imię József Mindszenty („pochodzący z Mindszent”). W tym niespokojnym czasie dużo podróżował i często zmieniał miejsce pobytu. Jak pisze: „sytuacja była tak pogmatwana, że urząd komitacki w Zalaegerszeg musiał mi wystawić paszport”. Do Bezprym (Veszprém) biskup Mindszenty przyjechał 29 marca 1944, w dniu swoich 52 urodzin, dziesięć dni po zajęciu Węgier przez III Rzeszę, niemal po kryjomu. Był wówczas poszukiwany przez Gestapo z powodu pomocy, której udzielał polskim uchodźcom. Z początku go nie odnaleziono, bo poszukiwano Józefa Pehma, nie Józefa Mindszenty'ego. Jednakże już kilka dni później biskup Mindszenty wraz ze swym sekretarzem ks. László Lékaim, późniejszym Prymasem, został uwięziony przez gestapo w jednym z najsurowszych zakładów karnych na Węgrzech - w więzieniu w Sopronkőhida, skąd został uwolniony dopiero w lipcu 1944 po interwencji regenta Miklósa Horthyego. Biskup i jego sekretarz zostali powtórnie uwięzieni w Sopronkőhida 27 listopada 1944 r, po przewrocie Szálasiego. Wraz nim więziono trzech byłych premierów (księcia Maurycego Eszterházy'ego, Miklósa Kállaya i Gézę Lakatosa) i wielu parlamentarzystów, sędziów, oficerów, artystów, księży i uczonych, w tym także komisarza rządowego d/s uchodźców polskich, ministra dr. Józefa Antalla seniora. Po śmierci prymasa Justyniana Serédiego papież Pius XII w październiku 1945 mianował biskupa Mindszenty'ego arcybiskupem Ostrzyhomia i Prymasem Węgier. W lutym 1946 roku arcybiskup Mindszenty otrzymał kapelusz kardynalski.

Po przejęciu władzy przez komunistów pod kierownictwem Rákosiego w 1947 i rozpętaniu milicyjnego terroru na pełną skalę, po pięciogodzinnej rewizji w pałacu prymasowskim, 26 grudnia 1948 prymas Mindszenty wraz z wieloma duchownymi został aresztowany przez bezpiekę — ÁVH i rok później w procesie pokazowym "skazany" za zdradę stanu na dożywotnie więzienie. Zarzucono mu, że „sprzeciwiał się wprowadzeniu na Węgrzech republiki i polityce państwa komunistycznego”, m.in. nacjonalizacji szkół katolickich. Po aresztowaniu Prymasa, archidiecezją przejściowo zarządzał biskup dr János Drahos, po którego śmierci 15 czerwca 1950 kapituła ostrzyhomska wybrała zarządcą archidiecezji biskupa Zoltána Meszlényiego, który wkrótce nie tylko podzielił los Prymasa (zawleczono jego do obozu w Kistarcsa pod Budapesztem), ale w okrutny sposób zakatowano na śmierć. Podczas „przesłuchiwania”, Prymasa Mindszentyego torturowano, głównym jego oprawcą był niejaki Gyula Décsi. Wiele „protokołów” podpisał „biegły grafolog” László Sulner i jego żona, ale to oni sfałszowali także „zeznania, własnoręcznie napisane przez Mindszentyego”. Tak zwany „Budapeszteński Trybunał Ludowy”, (sklecony przez bolszewików z osób posiadających wykształcenie przeważnie tylko kilka klas szkoły podstawowej) w procesie koncepcyjnym nr. IX. 254/1949, 8 lutego 1949 roku Mindszentyego skazał na dożywotnie więzienie, ale biorąc pod uwagę jego ciężki stan zdrowia oraz nacisk Zachodu, Prymas później umieszczony został w areszcie domowym w miejscowości Püspökszentlászló, a później w Felsőpetény. Jedynym celem tego bolszewickiego cyrku było ułożenie podwalin do całkowitej likwidacji Kościoła! Prymas Mindszenty został uwolniony z bolszewickiej niewoli podczas rewolucji węgierskiej w 1956 r. W ostatnich dniach rewolucji węgierskiej w 1956 r, Prymas Mindszenty wygłosił jeszcze przemówienia radiowe i w swojej rezydencji w Buda przyjmował delegacje zagraniczne, oraz ze skutkiem natychmiastowym zwolnił z urzędów tych duchownych-kolaborantów, którzy współpracowali z komunistami. Po interwencji sowieckiej 4 listopada 1956 r i krwawego stłumienia rewolucji oraz zajęciu Węgier przez 20 dywizji niechlubnej sowieckiej Armii Czerwonej, Prymas schronił się w Ambasadzie USA w Budapeszcie przy placu Szabadság, gdzie przebywał przez następne 15 lat.

Sytuacja prymasa jako rezydenta amerykańskiej ambasady stawała się coraz bardziej niewygodna dla wszystkich zainteresowanych, jednak jej rozwiązanie stało się możliwe dopiero po ociepleniu stosunków między Stolicą Apostolską a Związkiem Sowieckim oraz podpisania konkordatu 28 września 1971 r między Stolicą Apostolską i WRL, dzięki czemu Prymas Mindszenty opuścił Węgry na przekór swoim przekonaniom, ale wierny swojemu ślubowaniu duchownego. Bowiem Prymas Mindszenty cały czas twardo odmawiał jakichkolwiek, choćby pozornych ustępstw na rzecz komunistów. Ostatecznie jednak papież Paweł VI interweniował u władz węgierskich, które 28 września 1971 zgodziły się na przejazd Prymasa przez Węgry do Rzymu. Ks.Mindszenty 23 października 1971 przeniósł się do Wiednia, aby być jak najbliżej swojej ojczyzny. Przed wyjazdem z Rzymu do Wiednia, jeszcze koncelebrował mszę świętą z papieżem i z własnej woli przekazał jemu swój pierścień i krzyż arcybiskupi. Był to dyplomatyczny chwyt, bo według konkordatu nie powinien był opuścić murów Watykanu! Ale tak de iure on już „nie był biskupem i Prymasem”, tylko pro forma! A tak mógł spotykać się z ziomkami-emigrantami, odprawiać im msze święte i odwiedzać ich na całym świecie. Pozbawiony godności prymasa Węgier, ostatnie lata życia Mindszenty spędził na emigracji w Wiedniu, w Pazmaneum, często wyjeżdżając na zaproszenie skupisk węgierskich na Zachodzie, m.in. do USA, oraz do znanego miejsca pielgrzymek w Mariazell. Tam też został pochowany po śmierci 6 maja 1975 roku w Wiedniu. Ponieważ w myśl konkordatu zawartego z bolszewickimi władzami Węgier, Stolica Apostolska zmuszona była mianować nowego Prymasa, papież Paweł VI na prośbę Józsefa kardynała Mindszentyego, 12 lutego 1976 mianował Prymasem jego dawnego przyjaciela i współpracownika — namiestnika apostolskiego dicezji Bezprym (Veszprém) ks. László Lékaiego, który został arcybiskupem ostrzychomskim i otrzymał kapelusz kardynalski. Konkordat ten umożliwił także obsadzenie tronów biskupich w tych wszystkich diecezjach, które wskutek amoku bolszewickiej bandy przestępczej Mátyása Rákosiego zostały nieobsadzone.

Arcybiskup József kardynał Mindszenty został zrehabilitowany przez rząd węgierski w 1989 r. W maju 1991 r jego szczątki sprowadzono z Mariazell i uroczyście umieszczono w Krypcie Prymasowskiej archikatedry w Ostrzyhomiu.

(Na podstawie oryginalnego rękopisu wspomnień Zdzisława Antoniewicza, nie spaczonego i wykręconego, oraz poprzekreślanego przez bolszewicką cenzurę PRL, a także oczekujących na wydawcę i wydanie sensacyjnych wspomnień jego syna — Rolanda Antoniewicza, jak i oryginalnego artykułu Rolanda von Bagratuni w Wikipedii polskiej, jeszcze nie zdewastowanego przez bolszewickich administratorów.)

Linki

• http://www.bibl.u-szeged.hu/ha/kronologia/
• http://mek.niif.hu/02100/02185/html/249.html
• http://www.katolikus.hu/szentek/mindsz.html
• http://mek.oszk.hu/01900/01937/html/szerviz/dokument/mindsts.htm
• http://www.mult-kor.hu/20110504_husz_eve_volt_mindszenty_jozsef_ujratemetese
• http://www.stop.hu/misc/ad.php?location=%2Fbelfold%2Fkozeledik-mindszenty-jozsef-boldogga-avatasi-eljarasa%2F1096219%2F
• http://www.rubicon.hu/magyar/oldalak/1949_februar_8_mindszenty_jozsefet_eletfogytiglani_bortonbuntetesre_itelik/
• http://mno.hu/belfold/rehabilitaltak-mindszenty-jozsefet-1063289
• http://tortenelemportal.hu/akta/mindszenty-jozsef/
• http://www.keresztenymuzeum.hu/page.php?id=24
• http://www.olokaustos.org/opposizione/biografie/giusti/rotta.htm
• http://www.raoulwallenberg.net/saviors/diplomats/list/monsignor-angelo-rotta/
• http://pincus.lauder.hu/1944_november/szemtanuk/szemtanun_lapjai/angelo_rotta.htm
• http://olaszforum.blog.hu/2012/08/15/140_eve_szuletett_angelo_rotta_eleteket_mentett

Bibliografia

• Portré dr. Lékai Lászlóról. A megnyesett fa kizöldül. 1984, Közgazdasági és Jogi Könyvkiadó Budapeszt. ISBN 963-223-317-4
• Adriányi Gábor: A prímási szék megüresedetté nyilvánítása 1974-ben. - http://www.vigilia.hu/1998/6/9806adr.html
• Antall József: „Polonia Semper Fidelis!” Magyar-Lengyel Kurir, Budapeszt 1947, strona 7.
• Antall József: „Beszélgetés dr.Antall Józseffel a lengyelmentés kulisszatitkairól.”. Magyar-Lengyel Kurir, Budapeszt, 1 grudnia 1946, strony 5-6.
• id. Antall József: Menekültek menedéke. Emlékek és iratok. Mundus Magyar Egyetemi Kiadó, Budapeszt, ISBN 963-8033-18-5, ISSN 1416-8324
• Antoniewicz Roland József: Búcsú dr. Antall Józseftől, a lengyel menekültek segítőjétől. Napló, Veszprém, XXX. évf. 176. sz. 1974. július 30. (Pożegnanie dr.Józsefa Antalla, dobroczyńcy uchodźców polskich)
• Antoniewicz Roland József: Ezeréves lengyel-magyar kapcsolatok. Élet és Tudomány, Budapeszt, 1972/19.sz. (Tysiącletnie stosunki polsko-węgierskie)
  
• Antoniewicz Roland József: Lengyel papok az ellenállásban. Katolikus Szó, Budapeszt, 1971, 19. sz. (Polscy księża w ruchu oporu)
  
• Antoniewicz Roland József: Bajcsy-Zsilinszky Endre és a lengyelek. Magyar Nemzet, Budapeszt, 1974. december 29. 303.sz. XXX.évf. (Endre Bajcsy-Zsilinszy i Polacy)
  
• Antoniewicz Roland József: Búcsú dr.Antall Józseftől, a lengyel menekültek segítőjétől. Napló, Veszprém, 1974. július 30., 176, XXX évf. (Pożegnanie dr.Józsefa Antalla - dobroczyńcy uchodźców polskich)
  
• Antoniewicz Roland József: Lengyelek és magyarok. Könyvvilág, Budapeszt, 1971, november, 11.sz, XIV.évf. (Węgrzy i Polacy)
  
• Antoniewicz Roland József: Történelmeink. Valóság, Budapeszt, 1975,8 sz. 102-106.old. (Nasze wspólne historie)
  
• Antoniewicz Zdzisław: Lengyel sajtó Magyarországon 1939-től a felszabadulásig. Magyar Nemzet, Budapeszt, 1975. november 6., 261. sz., rok XXXI.
• Antoniewicz Zdzisław: Lengyelek Magyarországon 1939-1945. Valóság, Budapeszt, 1975, 5.sz. 83-90.old.
• Antoniewicz Zdzisław : 1550 dni. Tygodnik Kulturalny, Warszawa, 19 października 1969. rok XIII, nr.42 (645)
• Antoniewicz Zdzisław: Między Wisłą a Dunajem. Dziennik Ludowy, Warszawa, nr 203 (357)
• Antoniewicz Zdzisław: Uchodźcza prasa na Węgrzech (1939—1944). Rocznik historii czasopiśmiennictwa polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskih — Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk ”. Tom XIV. Zeszyt 2-3 - strony=285-310|
• Antoniewicz Zdzisław: Kétezer nap Magyarországon, Életünk, Szombathely, II. évfolyam, 1970/2. szám
• Antoniewicz Zdzisław: Rozbitkowie na Węgrzech – Wspomnienia z lat 1939-1946. Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1987. ISBN 83-205-3801-7.
• Badeni Stefan: Wczoraj i przedwczoraj. Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas, 12 Praed Mews, London, W.2, 1963, Tom 60. serii Czerwonej Biblioteki Polskiej.
• Bagratuni Roland: Százéves a Regnum Marianum! I. - Magyarok Vasárnapja (California), (104. évf.)1997. ápr.20.
  
• Bagratuni Roland: Százéves a Regnum Marianum! II. - Magyarok Vasárnapja (California), (104. évf.) 1997. május 04.
  
• Bagratuni Roland: Százéves a Regnum Marianum! III. - Magyarok Vasárnapja (California), (104. évf.)1997. május 18.
  
• Bagratuni Roland: Százéves a Regnum Marianum! IV. - Magyarok Vasárnapja (California), (104. évf.)1997. június 1.
  
• Bagratuni Roland: Százéves a Regnum Marianum! V. - Magyarok Vasárnapja (California), (104. évf.)1997. június 15.
  
• Bahdaj Adam: Na Węgrzech. Warszawa, 1946, nr 5.
• Bahdaj Adam (jako Jan Kot): Życie kulturalne uchodźstwa polskiego na Węgrzech Tygodnik Powszechny, Warszawa 1945, nr 39
• Bahdaj Adam: Życie uchodźstwa polskiego na Węgrzech. Odrodzenie, Warszawa, 1945, nr 34.
• Bakó Endre Huszonnégyszer Magyarországon. Hajdú-Bihari Napló, Debreczyn, 6 października 1973.
• Barátok a bajban: lengyel menekültek Magyarországon, 1939-1945, Európa, 1985. ISBN 963 07 3415
• Beresztóczy Miklós: V.K.M.I. - A magyar vallás- és közoktatásügyi minisztérium katolikus (I.) ügyosztályának története 1867-1947. (współautorzy: Szabó Imre i Samassa József) – Budapest 1947
• Beresztóczy Miklós: Polak, Węgier dwa bratanki…, Katolikus Szó, Budapeszt, 1969, nr 6.
• Bethlen Béla: Észak Erdély kormánybiztosa voltam. Zrinyi Katonai Kiadó - Budapeszt, 1989 ISBN 963-327-043-X
• Bethlen István: Emlékirata 1944. Zrinyi Katonai Kiadó - Budapeszt, 1988. ISBN 963-326-946-6
• Bókay László: Huszonöt éves a római Magyarok Nagyasszonya kápolna. A magyarok kápolnája az Örök Város szívében. Új Ember Magazin, Budapeszt, październik 2005 rocznik II,nr 10.
• Agostino Casaroli: Il martirio della pazienza la Santa Sede e i paesi comunisti 1963-1989. Giulio Einaudi editore S.P.A., Torino2000
• Agostino Casaroli: A türelem vértanúsága. A Szentszék és a kommunista államok 1963-1989. Szent István Társulat Budapeszt, 2001 ISBN 963-361-211-X
• Helena Csorba — Irena Michalak: Słowo polskie na Węgrzech — Bibliografia poloniców węgierskich 1939-1945. Biuletyn Instytutu Bibliograficznego Warszawa, 1958 t.IV.
• Czene Gábor: Ügynökök és vértanúk egyháza. Levéltári kutatásairól nyilatkozik Szabó Gyula plébános. Népszabadság, Budapeszt, 26 lutego 2005 — jak szkodzi kościołowi postkomunistyczna propaganda.
• Dobszay János: Mozaikok a Regnum életéből. Szent István Társulat Budapeszt, 1996
• dr.Emődi László: A Regnum Marianum története. Wien, 1989
• Cornelia Cecilia Eglantine: Angelo Rotta. TypPRESS, 2012. ISBN-10: 6137891089, ISBN-13: 978-6137891087.
• Gergely Jenő: Eucharisztikus világkongresszus Budapesten/1938. Kossuth Könyvkiadó, Budapeszt, 1988.
• Gárdonyi Máté: A Magyar Katolikus Egyház önértelmezése a pártállam idején. Vigilia Budapeszt,
• Havasy Gyula A magyar katolikusok szenvedései 1944-1989. Budapeszt, 1990
• Hetényi Varga Károly: Papi sorsok a horogkereszt és a vörös csillag árnyékában. I-III.Lámpás Kiadó Abaliget 1993-1996
• Hennyey Gusztáv: Magyarország sorsa Kelet és Nyugat között. Egy volt magyar királyi külügyminiszter visszaemlékezései. Európa História- Budapeszt, 1992 ISBN 963-07-5469-X
• Hennyey Gusztáv: Ungarns Schicksal zwischen Ost und West Von Hase & Koehler Verlag - Mainz - Ungarisches Institut München 1975 ISBN 963-07-5469-X
• Horthy Miklós: Emlékirataim.  Buenos Aires 1953
  
• Horthy Miklós: Emlékirataim. Európa História,  Budapeszt 1990
• Hóry András: Kulisszák mögött Wien1965
• Hóry András: Bukaresttôl Varsóig. Gondolat Kiadó - Budapeszt, 1987 ISBN 963-281-798-2
• Jakab Gábor: Új kereszút Eszterházán. Udvardi Erzsébet Magyar Örökség Díjas Hitvallás - A Győri Egyházmegye lapja Gyōr 11 listopada 2002 Rocznik III. numer 11
• Jakab Gábor: Lyoni beszélgetés Pápai Lajos püspök atyával. Egyre több helyen kapcsolódnak be. A Könnyező Szűzanya tiszteletébe. A győri Könnyező Szűzanya kegyképének másolatát helyezte el püspök úr július 23-án a lyoni fourviere-i bazilikában Hitvallás - A Győri Egyházmegye lapja Gyōr wrzesień 2006 Rocznik VII. nr 9
• Jungerth-Arnóthy Mihály: Moszkvai napló. Zrinyi Katonai Kiadó - Budapeszt, 1989 ISBN 963-327-049-9
• Kállay Miklós: Magyarország ministerelnöke voltam 1942-1944. Európa - História - Budapeszt, 1991 ISBN 963-07-5340-5
• Kamarás István: Lelkierőmű Nagymaroson. Budapeszt, 1989
• Kamarás István: Búvópatakok Budapeszt, 1992
• Kamarás István: Bensőséges bázisok Budapeszt, 1994
• Laczkó András: Menekülés a jövőért. Lengyel sorsok Magyarországon 1939-1945. Kiadja a Boglárlellei Városi Tanács, Boglárlelle, 1989 ISBN 963-03-2669-8
• Lagzi István: Droga żołnierza polskiego przez węgierską granicę w latach 1939—1941. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1987. ISBN 83-210-0660-4
• Lagzi István: Uchodźcy polscy na Węgrzech w latach drugiej wojny światowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1980. ISBN 83-11-06490-3
• Lajtos Árpád: Emlékezés a 2.magyar hadseregre 1942-1943. Zrinyi Katonai Kiadó - Budapeszt, 1989 ISBN 963-326-928-8
• Lévai Jenő: A magyarországi lengyel bázis története. Magyar Nemzet, Budapeszt, 1970 nr 184.
• Stanisław Maczek: Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945. Tomar Publishers - Edinburgh 1961.
• Irena Michalak: Bibliografia poloniców węgierskich 1939-1945. Biuletyn Instytutu Bibliograficznego - Warszawa, 1958 t.IV.nr3
• Mindszenty József: Emlékirataim. Verlag Ullstein GMBH,  Berlin-Wien, 1974. Library of Congress Catalog Card Number 74-84768 USA
• Mindszenty József: Emlékirataim. Szent István Társulat Az Apostoli Szentszék Kiadója – Redemtore di Sedes Apostolica, Budapeszt, 1989
• Mindszenty József: Emlékirataim. Toronto, 1974. Library of Congress Catalog Card Number 74-84768 USA
• Leon Orłowski: Wspomnienia z Budapesztu, Kultura, (Paryż) 1952 nr 10
• Pallós Tamás: Budapeszt, Húszéves az első hazai katolikus szeretetotthon. Új Ember, Budapeszt, 12 sierpnia 2001 nr 32
• Papp Tamás: Jelmondatában óriási remény rejlik. Húsz éve hunyt el Lékai László bíboros. Új Ember, Budapeszt, 25 czerwca 2006 rocznik LXII. Nr 26. (3019.)
• Pataky Arnold: Emlékbeszéd Hanauer Árpád István fölött - A Szent István Akadémia emlékbeszédei. Budapeszt, 1942 A veszprémi papnevelő-intézet emlékkönyve, Veszprém, 1986
• Pfeiffer János: A veszprémi egyházmegye történeti névtára (1630–1950) Dissertationes Hungariae ex historia ecclesiae, 8). München 1987.
• Pfeiffer János: A veszprémi egyházmegye legrégibb egyházlátogatásai (1554–1760). Veszprém, 1947
• Pirigyi István: A Hajdúdorogi Egyházmegye története. Az egyházmegye felállítása. Hajdúdorogi Bizánci Katolikus Egyházmegye Jubileumi Évkönyve 1912-1987. Hajdúdorogi Bizánci Katolikus Egyházmegye. Hajdúdorog, 1987
• Rajz Mihály - Korompay Tibor: Megemlékezés Dr.Hanauer Árpád István váci megyéspüspökről. (1869-1942) Szent István Társulat - Az Apostoli Szentszék Kiadója – Redemtore di Sedes Apostolica, Budapeszt, ISBN 963-7830-46-4 63-360-821-1
• Jan Reychman: Dzieje Polonii węgierskiej. Problemy Polonii zagranicznej, Warszawa Rok 1968tom V.
  
• Reinhard Raffalt: Wohin steuert der Vatikan? München, 1973
• abp.Rotta Angelo:
• Ruffy Péter: Varsói hajnal, Kossuth Könyvkiadó, Budapeszt, 1961.
• Skibiński Franciszek: Pierwsza pancerna. Warszawa, Czytelnik, 1970.
• Soltész István: A korona kalandos hazatérése. Dokumentumok és korabeli titkos iratok 2. rész. Új HORIZONT, Budapeszt, Rok 2001 rocznik XXIX, nr 2.
• Kazimierz Stasierski: Polscy uchodźcy na Węgrzech w latach 1939-1945. Przegląd Historyczny, Warszawa Rok 1961
• Kazimierz Stasierski: Szkolnictwo polskie na Węgrzech w czasie drugiej wojny światowej. Poznań 1969
• Hans Jakob Stehle: Geheimdiplomatie im Vatikan. Die Presse und die Kommunisten. Zürich 1998.
• Szántó Konrád: A kommunizmusnak sem sikerült. A magyar katolikus egyház története 1945-1991. Vatikan. Die Presse und die Kommunisten, Miskolc, 1992
• Talpassy Tibor: Bajcsy-Zsilinszky és a lengyelek Magyar Nemzet, Budapeszt, Rok 1975 nr32
• Tomka Ferenc: Az egyházban levő változásokról Vigilia, Budapeszt, Rok 1972 nr 37 strony 505-510.
• Tomka Ferenc: Intézmény és karizma az egyházban. Vázlatok a katolikus egyház szociológiájához. Budapeszt, 1991
• Ungvári Jenő: Szakasits Árpád beszél az 1944. évi tervbevett németellenes munkásfelkelésről és a magyarországi lengyelek szerepéről a mozgalomban, Magyar-Lengyel Kurír, Budapeszt, 31 stycznia 1947.
• Várkonyi Endre: Ember maradt a legnehezebb időkben. Antall József emlékezete. Magyar Nemzet, Budapeszt, 24 lipca 1984
• Várkonyi Endre: Múlt idők tanúi. Dr. Antall József. Menekültügy Magyarországon. Magyarország, Budapeszt, 1974 nr36.
• Magyar-lengyel kulturális kapcsolatok — Polsko-węgierskie stosunki kulturalne 1948-1978 - A Magyar Tudományos Akadémia Irodalomtudományi Intézete — Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk — Wrocław-Warszawa-Kraków, 1969
• Początki prasy polskiej na Węgrzech — Kwartalnik prasoznawczy, rok 1958, nr4
• Polak-Węgier dwa bratanki — Slavica rok 1964, s.81-106
• Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich i kulturalnych — Instytut badań literackich Polskiej Akademii Nauk — Katedra Filologii Węgierskiej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa,
• Uchodźcy polscy na Węgrzech w czasie wojny, Athenaeum, Budapeszt, 1946