Hunowie

Stepy jakich nie znacie
Europa
Prehistoria	Ekspansja ludów indoeuropejskich
Starożytność	Kimmerowie • Scytowie • Wielka Scytia • Sarmaci • I Królestwo Ostrogotów • Hunowie • Chanat huński
Średniowiecze	Huno-bułgarzy • Awarowie • Kaganat Zachodnioturecki • Wielka Bułgaria • Kaganat Chazarów • Mandziarzy • Chanat Pieczyngów • Kumania • Imperium Mongolskie • Złota Orda • Chanat krymski
Azja
Prehistoria	Paleoazjaci • Ludy ałtajskie
Starożytność	plemiona tureckie • Ludy mongolskie • Mandżurowie • Hunowie • Chanat Xiongnu
Średniowiecze	Kaganat Rouranów • Awarowie • Kaganat Turecki • Kaganat Wschodnioturecki • Imperium Mongolskie

Hunowie – koczowniczy lud turecki lub mongolski, który w 375 roku wkroczył do Europy.

Hunowie azjatyccy

Xiongunowie (Hunowie) przed rozpadem

Najpopularniejszą hipoteza dotycząca Hunów jest ta, według której wywodzą się oni z mongolskiego sojuszu wojskowego - Xiongnu, który w czasach dynastii Qin walczył z cesarstwem chińskim. Po raz pierwszy tę hipotezę wysunął Joseph de Guignes, francuski orientalista. W wyniku ekspansji chińskiej wyruszyli na zachód, podbijając w ciągu kilkuset lat ziemie aż do Morza Kaspijskiego. Śladem na to jest podobieństwo kotłów huńskich i kotłów z Xiongnu.

Rozpad Imperium Hunów

Około 46 roku p.n.e. (lub nawet wcześniej) Hunowie rozpadli się na dwie części - Imperium wschodnie, tj. Xiongnu i Zachodnie. Miało to miejsce za panowania chana Ho-han-ye. W wyniku kryzysu gospodarczego doszło do wojny domowej. Zachodnie Imperium przetrwało do 36 r. p.n.e., kiedy zostało pokonane przez cesarstwo chińskie, a wschodnie przetrwało dłużej. Wkrótce jednak i ono rozpadło się na część południową i północną. Część południowa była pod wpływem Chin, a północna (wraz z jeziorem Bajkał) ekspandowała. Jednak wkrótce proporcje się odwróciły. Południowe imperium wspomagane przez Chiny pokonało północ, która rozpadła się pod wpływem najazdów barbarzyńców. Po 90/91 ich część wycofała się za rzekę Ili, wraz z częścią która wycofała się wcześniej (36 p.n.e.), dając początek Białym Hunom oraz Hunom Europejskim.

Biali Hunowie

Biali Hunowie

Imperium Attyli

W I wieku od Imperium Hunów oddzielił się ich odłam, zwany przez kronikarzy bizantyjskich Białych Hunami, potem Heftalitami. Najpierw zajęli doliny rzeki Syr Darii i Amur Darii, potem pomaszerowali na afgański Kabul. Wkrótce przy pomocy Sasanidów pokonali Kuszanów i zajęli ich królestwo. Około 490/500 roku udało im się pokonać Guptów i zająć Indie aż do rzeki Narmady i miasta Allahabad. Jednak wkrótce zostali pokonani przez innego władcę Guptów, a potem w wyniku najazdu tureckiego utracili niepodległość.

Hunowie Europejscy

Tymczasem od Hunów Azjatyckich oddzielił się kolejny szczep. Hunowie pomaszerowali w kierunku ziem Sarmatów. Około 165 Ptolemeusz notuje plemię Chuni, jednak obecnie się uważa Chunów za odrębne plemię sarmackie, dlatego datę przekroczenia Wołgi przesuwa się na 370. W 375 roku przekroczyli oni Don i w sojuszu ze Słowianami pokonali Gotów, którzy uciekli do Imperium Rzymskiego. W 395 roku Hunowie zaatakowali Bliski Wschód. Zaatakowali oni Anatolię, Trapezunt, Armenię i Syrię. Ten atak był bardzo dramatyczny dla mieszkańców tamtego rejonu. W 442 Hunowie zaatakowali rzymskie posiadłości w Tracji, ale zostali odparci. Później przemieścili się oni na zachód. Osiadli oni na terenie Pannoni. W 430 Imperium rzymskie zaczęło wypłacać im trybut, który został podwojony w 434. Największym władcą huńskim był Attyla, zwany "biczem bożym". Hunowie podporządkowali sobie ludy germańskie w Europie.

Obecność Hunów na terenie Polski

Pewnymi dowodami na obecność ich w Polsce są huńskie groby z Jakuszowic i Jędrzychowic. W Jakuszewicach znaleziono złote ozdoby sprzączki, żelazny miecz i inne przedmioty. W 449 roku władca rzymski Romulus przekazał jednemu z dowódców informację o tym, że Hunowie zajęli całą Scytię oraz „wyspy Oceanu”. Prawdopodobnie chodziło o wyspy bałtyckie. Rzymianie płacili trybut Hunom, a w tym okresie ich monety są odnajdywane na wyspach duńskich, co może oznaczać ich obecność tam. Z terenów polskich pochodziło wielu niewolników, a Hunowie mieli prawdopodobnie bazy na Śląsku (Jędrzychowice) i Małopolsce (Jakuszewice) U szczytu potęgi rządzili więc oni prawdopodobnie Wołyniem, Małopolską, Śląskiem i ziemią lubuską. Choć zależność tych terenów jest pewna, to rozciągniecie imperium Attyli aż po Bałtyk jest kontrowersyjne i mimo źródeł, niepoświadczone w materiałach archeologicznych.

Ataki Hunów na Rzym

Hunowie wiele razy atakowali Imperium rzymskie, m.in. raz Italię, jednak zostali wtedy powstrzymani przez księży chrześcijańskich. Największy ich najazd objął Galię i miał miejsce w 451. Wtedy zdobyli oni i spalili wiele zamków, aż zatrzymały ich na Polach Katalunijskich połączone siły rzymsko-gockie. Dwa lata później władca Hunów zmarł. Jego synowie podzielili imperium między siebie:

• Ernak - dowódca plemienia Akatziroi. Osiedlił się na terenie Dobrudży. Zaatakował Trację, gdzie został zabity przez żołnierzy bizantyjskich. Jego głowa została wystawiona na widok publiczny w Konstantynopolu. Według niektórych teorii od jego plemienia wywodzą się Chazarowie;
• Dengizek - władca Utigurów oraz Hunów Bałkańskich; za jego panowania nastąpił atak Chazarów;
• Csaba - od niego ponoć mają wywodzić się Arpadowie;

Za panowania władcy Ellaka Gepidzi zaatakowali Hunów oraz zabili ich władcę. Po tym Hunowie rozpierzchli się na terenach od Kaukazu i Uralu do Pannoni. Część Hunów, tak zwani Utigurzy i Kutigurzy dała początek Bułgarom (zob. Wielka Bułgaria). Część Hunów osiedliła się na północ od Kaukazu, gdzie utworzyli tzw. "Kaukaskie Królestwo Hunów". Podlegali oni Chazarom. Zachowali oni tożsamość etniczną do VII wieku.

Język Hunów

Przekazy kronikarzy nie dostarczają za wielu informacji, dotyczących języka huńskiego. Znanych jest kilka słów:

• medos - być może spokrewnione ze słowiańskim miód;
• kamos - z tureckim kumys lub słowiańskim kwas;
• strava - stypa po śmierci Attyli, ze słowiańskim strawa.

Bibliografia

• Turecka wikipedia (autorzy)
• Arthur Cotterel: Cywilizacje starożytne