Hermanaryk (z goc. 𐌰𐌹𐍂𐌼𐌰𐌽𐌰𐍂𐌴𐌹𐌺𐍃 lub 𐌰𐌹𐍂𐌼𐌹𐌽𐌰𐍂𐌴𐌹𐌺𐍃; transkrypcja Airmanareiks bądź Airminareiks) (z łac. Ermanaricus) - znany również, jako Ermaneryk lub Ermanaryk pierwszy historyczny władca I Królestwa Ostrogotów z królewskiej dynastii Amalów w czasach, gdy ten wschodniogermański lud zamieszkiwał nadczarnomorskie stepy w IV wieku n.e. Informacje na jego temat czerpiemy głównie z łacińskiej kroniki ,,Getica" autorstwa gockiego dziejopisarza Jordanesa żyjącego w VI wieku n.e, ale również ze wzmianek przekazanych przez rzymskiego kronikarza greckiego pochodzenia - Ammaniusa Marcelanusa z jego jedynego znanego dzieła ,,Res gestae" spisanego za panowania Hermanaryka, a opisującego dzieje starożytnego Cesarstwa Rzymskiego. Rządy tego władcy miało poprzedzać panowanie ośmiu legendarnych lub pół-legendarnych królów - Ostrogoty, Kniwy, Respy, Weduka, Tarwara, Araryka, Aoryka i Geberyka.
Zgodnie z relacją Jordanesa Hermanaryk miał być wstąpić na tron po śmierci ostatniego legendarnego króla Geberyka, pogromcy Wandalów i stać się przedostatnim panem Ostrogotów nadczarnomorskich. Nie mniej jednak ten sam autor przytacza też, że jego ojcem nie był Geberyk, lecz Ahiulf. Za datę koronacji często przyjmuje się 341 rok n.e. i od tego czasu nieprzerwanie rządził Germanami i ich poddanymi aż do swej bezdzietnej śmierci w 375 lub nawet 370 roku po Chrystusie. W trakcie jego 29 lub 34-letniego panowania Ostrogoci zdecydowanie zwiększyli swą rangę na stepach, gdyż pod wodzą swego wielkiego wodza podbili konkurencyjnych Herulów oraz zredukowali krymskie Królestwo Bosporańskie będące państewkiem wasalnym Rzymu do jedynie południowego brzegu półwyspu zagarniając znaczną jego część do własnego królestwa. Hermanaryk miał dodatkowo podbić ludy wołżańskie oraz podporządkować sobie trzy głównie związki plemienne wczesnych Słowian: Antów, Wenedów i Sklawinów.
Wczesnośredniowieczny kronikarz zanotował, że w wyniku zdrady plemienia Rosomanów (sarmackich Roksolanów lub enigmatycznych Rosów/Rusów?) został poważnie ranny w trakcie zamachu na jego osobę i stał się człowiekiem niepełnosprawnym, lecz uniknął śmierci. Jego szczęście nie trwało jednak zbyt długo, gdyż w tym samym czasie wzrastała nowa potęga - Hunowie, którzy po podboju irańskich Alanów w 275 lub 270 roku n.e na tyle się rozzuchwalili, że ich wódź Balamber jeszcze tego samego roku zaatakował i podbił Królestwo Ostrogotów. Na wieść o zwycięstwie najeźdźców Hermanaryk miał popełnić samobójstwo wobec swego kalectwa i nie możności obrony własnego ludu przed przybyszami z Sarmacji Azjatyckiej.
Hermanaryk w ,,Getica" Jordanesa
Wstęp
,,Getica" to tytuł spisanej w VI wieku n.e w języku łacińskim kroniki opiewającej dzieje wschodniogermańskiego ludu Gotów, a zarazem ich dwóch głównych odłamów - Wizygotów i Ostrogotów. Wizygoci byli Germanami, którzy podbili większą część półwyspu iberyjskiego, lecz ich pozycje w dawnej rzymskiej prowincji Hiszpanii Tarragońskiej podważyli Swebowie, którzy panowali nad dzisiejszą hiszpańską Galicją i północną Portugalią oraz silne Cesarstwo Wschodniorzymskie, które przyłączyło do swej domeny południową Portugalię, całą Andaluzję i Murcję wcześniej należące do Wizygotów, a także nowo powstałe Królestwo Franków, które anektowało większość wizygockich posiadłości znajdujących się poza Hiszpanią. Ostrogoci zasłynęli z kolei, jako zdobywcy Italii oraz niszczyciele Państwa Odoakera, lecz utworzone przez nich królestwo - w odróżnieniu od wizygockiego odpowiednika, który dotrwał do IX wieku n.e - przetrwało zaledwie wiek i zostało zniszczone przez cesarza wschodniorzymskiego Justyniana I, który włączył je do na krótko odbudowanego Imperium Rzymskiego. Mimo to Jordanes - VI-wieczny italski duchowny gockiego lub alańskiego pochodzenia, któremu powszechnie przypisuje się autorstwo ,,Getica" jest wyraźnie zwolennikiem rządów Bizancjum w Italii. Jego kronika jest dostępna w wersji internetowej: Link.
Życiorys Hermanaryka
Jordanes zanotował po raz pierwszy Hermanaryka w rozdziale trzecim swej kroniki, gdzie pojawia się dwukrotnie, jako syn Achiulfa, wnuk Athala i prawnuk Hunuila należący do siódmego pokolenia rodu Amalów od jej legendarnego eponima - Amala, syna Augisa. Równocześnie pojawia się wówczas informacja, że miał braci Ansila, Ediulfa i Vultulfa oraz syna Hunimunda, który przypuszczalnie był jedynakiem i kontynuatorem dynastii amalskiej w linii Hermanaryka, która wymarła na Atalaryku w siódmym pokoleniu. Postać Ermanaricusa pojawia się ponownie dopiero w momencie śmierci jego krewnego i poprzednika - Geberyka, króla Gotów, który zasłynął ze zwycięskiej wojny z Wandalami, co miało wywołało migracje tego wschodniogermańskiego ludu na zachód. Gebaryk najpewniej nie posiadał syna w wyniku czego sukcesja przypadła innemu przedstawicielu panującej dynastii, którym został w 350 roku n.e Hermanaryk, który w wyniku licznych podbojów włączył wiele ludów barbarzyńskich do I Królestwa Ostrogotów, a ,,Getica" przyrównuje go nawet do Aleksandra Wielkiego. W pierwszej kolejności - zdaniem Jordanesa - zwyciężył następujące plemiona: Golthescyta, Thiudos, Inaunxis, Vasinabroncas, Merens, Mordans, Imniscaris, Rogas, Tadzans, Athaul, Navego, Bubegenas i Coldas, których identyfikacja etniczna i lokalizacja budzi kontrowersje, ale najczęściej umieszcza się je nad Wołgą i wlicza do tzw. ludów wołżańskich. Następnie zaatakował wschodni odłam Herulów, którzy byli plemieniem germańskim, które skolonizowało w III wieku wschodnią część ukraińskiego stepu. Odniósł zwycięstwo, co odbiło się bardzo negatywnie na herulskiej populacji, która została przetrzebiona i zasymilowana przez zwycięskich Ostrogotów. W jakiś czas później dokonał podboju Wenedów - odłamu Prasłowian, którego potomkami są dzisiejsi Polacy, Słowacy, Czesi, Morawianie oraz Serbołużyczanie. W czasach Hermanaryka Wenedowie żyli nad Wisłą, Dnieprem lub nawet Wołgą. Król Ostrogotów ostatecznie anektował do swego państwa nadbałtyckich Estów to jest Bałtów, do których zalicza się dzisiejszych Litwinów i Łotyszy, choć w tym wypadku ofiarą ambicji wojowniczego władcy byli najprawdopodobniej aktualnie wymarli już Prusowie lub Galindowie. Od tej pory jednak szczęście odwróciło się od ludu ostrogockiego, gdyż - zgodnie z treścią kroniki Jordanesa - niedługo po podboju ludu estyjskiego przybyli ze stepów azjatyckich do Europy w II wieku n.e Hunowie przemieścili się z ziem nadkaspijskich na stepy nadczarnomorskie dokonując tym samym ekspansji na koczowiska sarmackich Alanów, których w 370 lub 375 roku podbili. Zaniepokoiło to Hermanaryka, gdyż już wtedy Hunów uważano za wielkich zdobywców wzbudzających strach zmieszany z odrazą już samym wyglądem (,,Grozę sieją przede wszystkim swym obliczem: przerażająco śniadzi, posiadają nie twarz, lecz - za przeproszeniem - bezkształtny placek z dziurkami zamiast oczu. Groźny wygląd zdradza butność ducha."). W tym niekorzystnym dla German okresie miało dość do wydarzenia, które miało ostatecznie zakończyć historię istniejącego ok. 200 lat I Królestwa Ostrogotów. Mianowicie niejaka Sunilda z plemienia Rosomanów (lud słowiański, wschodniogermańskich lub - co bardziej prawdopodobne - sarmacki) dopuściła się zdrady małżeńskiej, za co została skazana na śmierć przez rozerwanie końmi przez rozgniewanego króla. Śmierć Sunildy pomścili jej bracia - Sarus i Ammius prawdopodobnie także będący Rosomanami, którzy zranili mieczem Hermanaryka w bok sprawiając, że ten stał się człowiekiem niepełnosprawnym, choć przeżył zamach na swe życie. Całą sytuacje wykorzystali Hunowie, którzy z zaskoczenia zaatakowali Gotów, którzy nie byli w stanie bronić się wbec braku przywódcy. Inwazja huńska została opisana w następujący sposób: ,,Wiadomość o lichym stanie jego zdrowia przecieka na zwewnątrz. Król Hunów, Balamber, nie przepuszcza okazji. Rusza z wojskiem na połać ziem gockich w posiadaniu Ostrogotów; Wizygotowie bowiem, przeprowadzając jakieś swoje zamiary, już się od wspólnoty z Ostrogotami odłączyli. Wśród tych wydarzeń Hermanaryk, nie mogąc znieść zarazem cierpienia spowodowanego raną i trosk w związku z najazdem huńskim, sędziwy i pełen dni w sto dziesiątym roku żywota wyzionął ducha. Jego śmierć dała Hunom sposobność zdobycia przewagi nad odłamem Gotów, którzy, jak mówiłem siedzieli od strony wschodniej i nosili miano Ostrogotów." Tak więc w mniemaniu autora ,,Getica" Hermanaryk zmarł w 110 roku życia na wskutek długotrwałego bólu i stresu, a jego następcą został - jak relacjonuje później w swej kronice Jordanes - nie syn Hunimund, lecz Winithar będący krewnym zmarłego władcy.
Hermanaryk w ,,Gesta Restae" Ammianusa Marcellinusa
Postać Hermanaryka pojawia się także w źródłach spisanych jeszcze w czasach potęgi starożytnego Rzymu w odróżnieniu od wszystkich wcześniejszych królów Ostrogotów, których istnienie poświadczone jest jedynie przez Jordanesa. Jednak tutaj jedynym antycznym dziejopisarzem, których wzmiankował Ermanaricusa jest Ammianus Marcellinus w swej ,,Gesta Restae", gdzie odnotował ekspansje Ostrogotów na posiadłości greckiego królestwa Bosporu znajdującego się w strefie wpływów rzymskich. Rzymianin greckiego pochodzenia poświadczył, że Hermanaryk był najbardziej wojowniczym królem, który panował nad bardzo wielkimi i żyznymi krainami w Oium. Dzięki niemu wiemy, że w 341 lub 342 roku n.e ostrogocki król dokonał zwycięskiej inwazji przeciwko królowi Bosporańskiemu - Tyberiuszowi Juliuszowi Reskuporisowi V zabijając go i uzyskując kontrolę nad stolicą państwa - Pantikapajonem jeszcze tego samego roku. W wyniku najazdu północno-centralny Krym, zachodnie wybrzeże Kaukazu i pomniejsze, lądowe posiadłości bosporskie weszły w posiadanie germańskich barbarzyńców, którzy powierzyli ich namiestnictwo Tyberiuszowi Juliuszowi Reskuporidowi VIII, który wywodził się z królewskiej dynastii uznawał zwierzchność Hermanaryka. Jedynie południowo-wschodnia część półwyspu krymskiego zachowała niezależność, gdyż władzę nad nią utrzymał syn zgładzonego Reskuporisa V - Sauromates V. Hermanaryk miał popełnić samobójstwo w trakcie najazdu Hunów i Alanów przerażony całą sytuacją.
Ciekawostki
- Hermanaryk najprawdopodobniej nigdy nie panował nad przypisywanemu mu przez Jordanesa obszarem czego dowodzą badania archeologiczne. Kultura czerniachowska często łączona z I Królestwem Ostrogotów nie wykraczała na północnym wschodzie poza rzekę Prypeć. Waleczny wódź Ostrogotów rządził najprawdopodobniej Ostrogotami, Wenedami, Herulami, większością Greków z nadczarnomorskich polis i być może tajemniczymi Rosomanami, ale na pewno nie miał kontroli (przynajmniej bezpośredniej) nad ludami wołżańskimi, Estami, Antami i Sklawinami;
- Przyczyna śmierci Hermanaryka nie jest jasna. Relacja Jordanesa sugeruje, że zmarł w wyniku nadmiernego cierpienia i głębokiego stresu wywołanego obcym najazdem na jego królestwo, zaś Ammianusa Marcellinusa dowodzi, że popełnił on samobójstwo. Bardziej wiarygodny jest tutaj Ammianus biorąc pod uwagę, że był współczesny minionym zdarzeniom;
- Imię pierwszego historycznego króla Ostrogotów ma dużą ilość wariantów. W języku gockim spolszczone imię Hermanaryk odpowiada czysto-germańskiemu Aírmanareiksowi lub Airminareiksowi. Łacina przełożyła Hermanaryka na Ermanaricusa, zaś w nordyckich sagach znany jest pod nazwą Jọrmunrekr lub Jörmunrek;
- Opowieści o królu Hermanaryku przetrwały w germańskich legendach i tradycji na tyle długo, aby zostać spisane w sagach wiele lat później. Postać Hermanaryka pojawia się m. in. w sadze rodu Wölsungów;
- Imię Hermanaryk składa się z dwóch części -*Herman i -*ryk. "Herman" oznacza po prostu "wojownika" i do dziś występuje w formie imienia, zaś rdzeń -*ryk (a właściwie -*rich) jest w języku pragermańskimi odpowiednikiem polskiego słowa "potężny". Tak więc "Hermanaryk" to "potężny wojownik" i może to świadczyć, że król Ostrogotów od początku był wychowywany na wojownika. Niewykluczone też, że to imię odwoływało się do późniejszych podbojów, a wcześniej Hermanaryk korzystał z innego, nieznanego nam imienia.
- Podboje Hermanaryka nie tylko doprowadziły do upadku kultury antycznej nad Morzem Azowskim, lecz poskutkowały przeniesieniem się części Ostrogotów na północny Krym. Po huńsko-alańskiej inwazji Ostrogoci krymscy zostali zepchnięci na centralną część półwyspu, gdzie przetrwali jako odrębna grupa etniczna do XVII lub nawet XVIII wieku n.e będąc jednak wasalami kolejno Huno-bułgarów, Chazarów, Rusinów, Greków (to jest bizantyjczyków), Pieczyngów, Połowców, Mongołów i ostatecznie aż do asymilacji podlegali władzy carskiej Rosji.